Charakterystyka i historia Skały

Miasto Skała

1. Położenie i krótka charakterystyka miasta

Gmina Skała leży w północnej strefie województwa małopolskiego w odległości ok. 20 km od Krakowa, 24 km na wschód od Olkusza, 20 km na południe od Wolbromia i 17 km na zachód od Słomnik. Obejmuje swym zasięgiem teren Ojcowskiego Parku Narodowego oraz Jurajskich Parków Krajobrazowych. Cały obszar gminy, a zwłaszcza obszar Ojcowskiego Parku Narodowego charakteryzuje się wspaniałymi walorami widokowymi i przyrodniczymi. Wyróżnia się szczególnym urozmaiceniem krajobrazu, bogactwem przyrody i znaczną wartością obiektów historycznych.
Gmina zajmuje powierzchnię 74.3 km2 , Ilość mieszkańców 9343 osóby w dziewiętnastu sołectwach.

Początki miasta Skała sięgają wieku XIII. Na terenie książęcej wsi Stanków Bolesław Wstydliwy książę krakowski zezwolił Klaryskom założyć miasto. Akt lokacyjny wydano 10.listopada 1267 roku a fundatorką była Klaryska Salomea. Mieszkańcy zajmowali się głównie rolnictwem i rzemiosłem. Podczas insurekcji 1794r w Skale został założony obóz pospolitego ruszenia w sile ponad 4 tys. piechoty. Po III rozbiorze Polski Skała weszła na krótko w skład zaboru austriackiego , od 1807 r. należała do Księstwa Warszawskiego od 1815r do Królestwa Polskiego. W okresie powstania styczniowego w rejonie tut. cmentarza gen. M. .Langiewicz odniósł zwycięstwo nad rosyjskim korpusem. Konsekwencją pomocy udzielonej powstańcom było pozbawienie Skały w 1869r praw miejskich przywróconych dopiero w 1987r. W okresie międzywojennym Skała była osadą rolniczo- rzemieślniczą i handlową. W okresie okupacji była ośrodkiem silnego ruchu oporu głównie Armii Krajowej.
Wnioski i ocena
Skała leży w pobliżu wielkich aglomeracji przemysłowych: Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Jaworznicko- Chrzanowskiego Okręgu Przemysłowego, Krakowskiego Okręgu Przemysłowego oraz rejonu Olkusza- Bukowna. Z jednej strony jest to korzystne gdyż ludność Skały może łatwiej znaleźć pracę, z drugiej zaś przynosi wiele szkód. Rozwijający się tam przemysł wpływa niekorzystnie na zwierzęta, rośliny oraz ludzi całej gminy. Fabryki hutnicze oraz wiele innych zakładów przemysłowych wydzielają spaliny w postaci dymu który się dostaje do atmosfery zanieczyszczając w ten sposób środowisko .
2. Ocena walorów środowiska przyrodniczego.
Niepowtarzalne, wysokie walory krajobrazowe i przyrodnicze zwłaszcza Ojcowskiego Parku Narodowego, bliskość Krakowa i Śląska, dogodność połączeń komunikacyjnych stanowią o atrakcjach turystycznych gminy .Ojcowski Park Narodowy zajmuje w obrębie gminy szczególne miejsce i wyróżnia się niezwykle bogatą szatą roślinną , światem zwierzęcym, zróżnicowaniem rzeźby, malowniczym krajobrazem oraz licznymi zabytkami historii i kultury materialnej człowieka.
W obszarze OPN znajduje się Ojców - malownicza miejscowość położona w głębokim jarze Prądnika będąca celem licznych wycieczek. W wapiennym podłożu znajduje się największe w Polsce skupisko jaskiń spośród których najbardziej znane są Łokietka i Ciemna .W Dolinie Prądnika występują liczne skały o interesujących i malowniczych formach jak np. Brama Krakowska, Igła Deotymy, Diabelskie okno, Wędrowiec, Maczuga Herkulesa. Przez blisko 100 lat pełnił funkcje uzdrowiska co znalazło swój wyraz w tutejszej architekturze.
Ruch turystyczny koncentruje się w rejonie Ojcowa i Ojcowskiego Parku Narodowego. Liczbę odwiedzających szacuje się na ok. 400 tys. osób Przewodnicy terenowi obsługują ok. 20 tys. turystów w sezonie . Baza noclegowa rozlokowana jest głównie w Ojcowie w kwaterach prywatnych i Domu Wycieczkowym Zosia oraz Schronisku PTSM w Skale / internat LO /

Baza gastronomiczna stanowi kilkanaście punktów gastronomicznych zlokalizowanych głównie w Ojcowie.
Przez gminę przechodzą znane i popularne szlaki turystyczne: Orlich Gniazd, Warowni Jurajskich i Dolinek Jurajskich.
Budowa geologiczna
Obszar gminy Skała charakteryzuje się jednorodnością budowy geologicznej. Dominującym minerałem są wapienie wieku dolno jurajskiego, na których zalegają na wierzchowinie i stokach lessy i gliny, a na dnach dolin aluwialne mułki, piaski i żwiry. Wapienie górno jurajskie są zróżnicowane litologiczne i występują tu w trzech odmianach jako wapienie płytowe, wapienie skaliste i wapienie ławicowe. Wapienie płytowe zalegają pod kompleksem wapieni skalistych i ławicowych. Wapienie skaliste są zwięzłe, twarde o strukturze mikrokrystalicznej lub okruchowej. Można w nich spotkać skamieniałości gąbek, małży, ramienionogów i jeżowców. Miąższość wapieni skalistych dochodzi w Dolinie Prądnika do 100m, a na wierzchowinie w okolicach Skały przekracza 200m. Wapienie ławicowe posiadają wyraźne uławicenie oraz buły krzemienne. Ławice tych wapieni mają grubość ok. 0,5-1,5km, a ich osłonięcia znajdują się przy drodze ze Skały do Ojcowa oraz przy serpentynach szosy prowadzącej z Ojcowa do Krakowa. W mieście Skała przy bezpośredniej granicy z Ojcowskim Parkiem Narodowym występują w formie niewielkiego płatu osady kredowe. Stan odsłonięć tych osadów jest zły i należy jedynie przypuszczać, że podobnie jak na sąsiednich obszarach, są to margle zielonawo szare i zielone z glaukonitem. Wapienie jurajskie i margle kredowe są na wierzchowinie i stokach osadami plejstoceńskimi (glinami, lessami). Gliny plejstoceńskie leżą na wapieniach górnej jury, są żółtobrunatne, plastyczne, z otoczkami kwarcu i ostrokrawędzistymi fragmentami krzemieni jurajskich. Gliny te przykryte są lessem. Osady lessu spotyka się na zboczach Doliny Prądnika i na wierzchowinie w okolicach Skały, Przybysławic, Minogi i Szczodrkowic. W dolinkach można spotkać martwicE wapienną, która jest wyraźnie odsłonięta u zbiegu dolin Sąspówki i Prądnika. W Dolinie Prądnika i Sąspowskiej spotyka się osady aluwialne w postaci żwirków wapiennych, mułków i iłów , których grubość dochodzi do 1m. Współczesna rzeźba jest wynikiem długiej i bardzo złożonej ewolucji. Przebiegała ona w zmieniających się warunkach geologicznych i klimatycznych, orograficznych i hydrograficznych. Kształtowały ją okresy zrównywania i rozwoju krasu podziemnego, wyrównywania przez zasypywania utworami glacjalnymi, fluwioglacjalnymi i eolicznymi oraz okresy odgrzebywania starszych form spod młodszych pokryw. Główny okres tworzenia się rzeźby na interesującym nas obszarze nastąpił w paleogenie ( ok. 65 mln. lat temu ), kiedy to monoklina śląsko-krakowska została znacznie podniesiona. Długi okres spokoju tektonicznego, jaki potem nastąpił, oraz ciepły i wilgotny klimat sprzyjały intensywnemu wietrzeniu chemicznemu i denudacji.
Ukształtowanie powierzchni
Opisywany obszar posiada rzeźbę urozmaiconą, która jest wynikiem procesów erozyjnych i krasowych. Wyróżniamy tutaj płaty wierzchowiny jurajskiej, dwie doliny krasowe o typie wąwozów, wciosy stare i młode , tarasy, stożki napływowe, małe formy krasowe i jurajskie. Wierzchowina jurajska, na której leżą: Skała, Cianowice, Szczdrkowice i Smardzowice, jest lekko falista, przykryta płaszczem glinek nawianych. W zachodniej części opisywanego obszaru wierzchowina pocięta jest głębokimi formami dolinnymi wciętymi przez potok Prądnik i Sąspówka. Dolina Prądnika i Sąspówki to typowe jary krasowe o wysokich, skalistych, prostopadłych zboczach i płaskich dnach. Doliny te łączą się z wierzchowiną jurajską za pośrednictwem rozłogów, tj. suchych i płytkich dolinek. Na zboczach Doliny Prądnika można wyraźnie stwierdzić fragmenty wyższej i niższej terasy skalistej, które ukrywają się pionowymi ścianami dochodzącymi do den dolin. Wapień skalisty posiada tutaj pionowe spękania , które zostały poszerzone przez spływające z wyżyn potoki. W ten sposób powstały ciekawe formy morfologiczne w postaci baszt, ambon, bram czy iglic ( np. Brama Krakowska, Igła Deotymy ).
Dzięki zjawiskom krasowym i erozji tworzą się na powierzchni skałek zboczowych żłobki i żeberka. W Ojcowie i Maszycach spotkać można również jaskinie, które związane są z dawnym systemem krążących wód podziemnych. Jaskinie i schroniska skalne są kolejną, ale odrębną grupą form związanych z wapieniami i działalnością krasową wód podziemnych. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jest obszarem licznego ich występowania; do tej pory zinwentaryzowano tu prawie 1000 jaskiń i schronisk z czego na Ojcowski Park Narodowy przypada blisko 210. Rozwinęły się one głównie w skalistej odmianie wapienia jurajskiego. Do najdłuższych i największych jaskiń należą: jaskinia Łokietka ( 270m ) znajduje się pod szczytem Góry Chełmowej, Ciemna ( 230m ), Zbójecka ( 180m ), Okopy Wielka Dolna (110m),Krakowska (85m ), Koziarnia (80m ), Biała (75m ). Większość jaskiń składa się przeważnie z dość wąskich i niezbyt wysokich korytarzy i niewielkich komór. Rozległe sale znajdują się tylko w jaskini Ciemnej i Łokietka. Niemal wszystkie jaskinie ojcowskie są obecnie odizolowane od współczesnych dróg krążenia wody wewnątrz wapieni. Korytarze są częściowo wypełnione osadami bądź zawalone przez oberwany strop. Niektóre wejścia do jaskiń są dobrze widoczne, jednak większość z nich jest trudna do odnalezienia w skałach.
Gleby
Skała i jej najbliższe okolice są typowym obszarem rolniczym , gdzie właściwością rzeźby terenu jest falistość i pagórkowatość . Na terenie gminy wyodrębnia się następujące typy gleb : brunatne , pseudobielicowe , rędziny i mady . Stosunkowo największy obszar zajmują gleby brunatne , ok. 300 ha. i gleby pseudobielicowe , ok. 2300 ha. Dominują gleby dobre , które stanowią ok. 80% gruntów ornych . Gleby średnie stanowią 18% , a gleby słabe ok. 2% gruntów ornych . Na terenie woj. m. krakowskiego wydzielono 13 regionów glebowo- rolniczych różniących się od siebie jakością rolniczej przestrzeni produkcyjnej lub położeniem . Około 65% obszaru gminy Skała zaliczone zostało do Regionu Jerzmanowskiego , pozostała część gminy została zaliczona do Regionu Iwanowickiego . Pierwszy z regionów charakteryzuje się dominacją gleb brunatnych i pseudobielicowych , gdzie przeważają grunty orne nad użytkami zielonymi. Warunki agroklimatyczne sprzyjają uprawie roślin pastewnych oraz zbóż jarych . Drugi region charakteryzuje się dominacją gleb brunatnych z tym , iż warunki agroklimatyczne preferują uprawy 4 podstawowych zbóż i ziemniaków .
Stosunki wodne
Pod względem hydrograficznym obszar gminy Skała znajduje się w obrębie działu wodnego II rzędu między dorzeczami Prądnika i Dłubni. Zachodnia część gminy należy do zlewni Prądnika (II rzędu) i zlewni Sąspówki (III rzędu). Wschodnia część gminy jest odwadniana przez Minóżkę, strugę III rzędu, oraz jej dopływ Lubawkę, strugę IV rzędu, i leży w zasięgu zlewni rzeki Dłubni (II rzędu). Wymienionym potokom dostarczają wody bardzo liczne źródła, których na terenie OPN jest ok.50, w Skale 3, a w Minodze 15. Najczęściej występują one na poziomie den dolinnych lub biją w samym korycie wymienionych potoków. Źródła znajdują się również w Gołyszynie, Przybysławicach, Rzeplinie, Stokach i Smardzowicach. Mają one wydajność najczęściej do 10 l/s, a niektóre nawet kilkadziesiąt l/s; w ostatnich latach ich wydajność jednak spada. Wody źródeł odznaczają się dużą czystością i niską temperaturą, która ulega małym wahaniom, zwłaszcza w okresie letnim ( od 8,50C do 100C ). Źródła są naturalnymi wypływami wód podziemnych, które układają się na opisywanym obszarze w trzech piętrach wodonośnych. Największą rolę w kształtowaniu stosunków hydro-geologicznych odgrywa piętro w wapieniach jurajskich, charakteryzujące się szerokim rozprzestrzenieniem i dużymi zasobami wód. Piętro kredowe pojawia się dopiero w okolicach Skały i ma znaczenie lokalne, a największą rolę odgrywa najwyższe piętro wodonośne- czwartorzędowe. W rocznym przebiegu wodostanów Prądnika, Sąspówki i Minóżki wyróżnia się dwa maksima, przypadające na wczesną wiosnę i lato. Minimalne stany przypadają na wiosnę i jesień.
W stosunkach wodnych opisywanego terenu pewną rolę odgrywają również podmokłe łąki na terenach zalewowych wzdłuż potoków oraz kilkanaście stawów rybnych i stawów sztucznych, które gromadzą spore ilości wody m.in. w Cianowicach i Gołyszynie.
Doliny Prądnika, Sąspówki i Minóżki są terenami zasobnymi w wodę, boczne zaś dolinki są raczej suche. Wierzchowina jurajska w Skale, Cianowicach, Szczodrkowicach i Smardzowicach jest zupełnie bezwodna, poziomy wód gruntowych znajdują się tutaj na głębokości od 30 do 40m. Potok Prądnik jest ciągle zanieczyszczony ściekami z mleczarni w Skale oraz lokalnym źródłem zanieczyszczeń, których liczba stale wzrasta.
Klimat
Okolice Skały zaliczane są do regionu umiarkowanie ciepłego wyżyn środkowych Krainy Śląsko- Krakowskie. Klimat lokalny (mezoklimat) wierzchowiny, den, dolin oraz zboczy na obszarze gminy Skała wykazuje znaczne odrębności. Odrębnie kształtują się na wierzchowinie i na dnach dolin stosunki termiczne, które wykazują szczególnie ścisłe powiązanie z rzeźbą terenu. Wierzchowina posiada wyższe wartości temperatur średnich i minimalnych oraz niskie amplitudy temperatur. Średnia temperatura roku na wierzchowinie wynosi 7,50C. Wąwozy i dna dolin ( Ojców ) posiadają znacznie bardziej surowe warunki klimatyczne, przejawiające się najniższymi temperaturami średnimi i minimalnymi, a równocześnie najwyższymi maksymalnymi. Występują tu najwyższe amplitudy temperatur. Średnia temperatura roku na stokach o ekspozycji płn. wynosi 6,6 0C, natomiast na dnie doliny 6,20C. Stosunki termiczne wpływają także na długość termicznych pór roku. Termiczna zima ( okres, w którym średnia dobowa temperatura jest niższa od 0oC ) na wierzchowinie jest krótsza o dwa tygodnie w porównaniu z dolinami, natomiast lato ( średnia dobowa temperatura przekracza 150C ) jest na wierzchowinie dwukrotnie dłuższe niż na dnach dolin. W Dolinie Prądnika występuje wyraźna inwersja temperatury, która sprzyja wieczornym i nocnym spływom chłodnego powietrza, stagnującego następnie w dnach dolin. Dni mroźnych na wierzchowinie jest o 11 mniej od takowych w dnach dolin. Przeciętna suma opadów również wykazuje pewne zróżnicowanie. W Skale i Smardzowicach, położonych na wierzchowinie, notowane są znaczne opady- rocznie odpowiednio 824,8 mm, 813,3 mm. Najmniejsze zaś w dnach dolin ( Ojców ), które pozostają w tzw. cieniu opadowym. W ciągu roku notuje się przewagę opadów letnich nad zimowymi. Miesiące letnie ( VI-VIII) dostarczają aż 40% rocznych opadów. W ciągu ostatnich kilku lat obserwuje się niewielki spadek opadów. Duże zróżnicowanie przestrzenne tak pod względem czasu trwania, jak i grubości wykazuje pokrywa śnieżna. Liczba dni z pokrywą śnieżną waha się średnio od 50 do 107. Śnieg leży krócej na wierzchowinie m.in. w Skale- średnio 50 dni, w Smardzowicach - 62 dni, a w Dolinie Prądnika 56 dni. Na wierzchowinie przeważają wiatry z kierunków zachodnich. W wymienionych dolinach wieją wiatry zgodne z osią dolin. Charakterystyczna jest jednak duża liczba cisz ( w miesiącach IX, X, III ), które sprzyjają powstawaniu inwersji termicznych.
Szata roślinna.
Współczesny stan świata roślinnego i zwierzęcego na terenie gminy Skała jest wynikiem głębokich przemian środowiska naturalnego, które zaszły pod wpływem gospodarczej działalności człowieka. W połowie XIX wieku rozpoczęto pierwsze wyręby lasów. Rabunkowa gospodarka, zwłaszcza w okresie międzywojennym, spowodowała, że lasy zajmują obecnie tylko 19,3 % obszaru gminy. Największe obszary leśne znajdują się we wsiach : Ojców, Minoga, Barbarka i Gołyszyn. Lasy Ojcowa weszły w skład utworzonego tu Ojcowskiego Parku Narodowego. W szacie roślinnej Ojcowa występuje szereg gatunków reliktowych, m.in. cieniolubny gatunek rzadkiej paproci czy pochodzące z okresu stepowego: ostnica Jana, wisienka karłowata, aster gawędka i ułudka leśna. Wśród zbiorowisk roślinnych występuje duże zróżnicowanie: od łęgów w dnach dolin Prądnika i Sąspowskiej poprzez grędy, buczyny i ciepłe zarośla na zboczach po bory mieszane we wsiach: Minoga i Barbarka, oraz w pobliżu Skały.
W skład zbiorowisk łęgowych wchodzi: jawor, olsza czarna, klon zwyczajny, jesion i wierzba. Na żyznych glebach zboczy dolin Prądnika i Sąspowskiej występują grądy z grabem, jaworem, klonem zwyczajnym, lipą i jodłą. Zacienione i wilgotne północne zbocza porasta buczyna karpacka. U podnóży skał można spotkać las jaworowy. Południowe i południowo-zachodnie zbocza wymienionych powyżej dolin, a także wapienne skałki, zajmują zarośla określone jako " ciepłe" lub " kserotermiczne", w skład których wchodzi kilka gatunków krzewów: trzemielina brodawkowata, droń świdwa i leszczyna oraz pojedyncze zwykle nie osiągające normalnych rozmiarów drzewa: sosna, dęby - szypułkowy i bezszypułkowy grab i buk.
Na suchych skałkach wapiennych rośnie murawa naskalna, kostrzewa blada, rojnik pospolity, oleśnik górski, skalnica gronkowa, czosnek skalny i inne. Występuje tu również wiele mchów wątrobowców, paproci. Dna większych dolin pokrywają łąki i pastwiska.
Zbiorowiska wodne reprezentowane są przez glony, grzyby i mchy. Interesujące z przyrodniczego punktu widzenia skupienia wysokiej zieleni zachowały się na terenie parków podworskich w Minodze, Rzeplinie, Cianowicach i Gołyszynie. Ich cechą charakterystyczną jest to, że pod względem składu gatunkowego nawiązują do zespołów naturalnych, typowych dla obszaru Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, a w niektórych ( np. Minoga ) rosną cenne gatunki drzew i krzewów obcego pochodzenia.
W chwili utworzenia OPN objęto ochroną ścisła 14 % ( 225ha ) powierzchni parku, a w 1971 roku obszar ten powiększono do 22 % ( 344ha ). Ostatnio jednak dokonuje się co pewien czas niewielkich zmian w powierzchni rezerwatów ścisłych. Gospodarcza działalność człowieka w okresie ostatnich ok. 170 lat przyczyniła się w znacznym stopniu do zmian w szacie roślinnej. Na skutek wyrębów zanikały przede wszystkim zespoły cieniolubne o małej tolerancji ekologicznej, np. reliktowe lasy górskie ( jaworzyny, buczyna ), a w wyniku osuszania- podmokłe łąki, turzycowiska. Natomiast roślinność kserotermiczna ( zwłaszcza naskalna ) nie ponosiła większych strat, a w niektórych miejscach gospodarka ludzka przyczyniła się nawet do jej rozprzestrzeniania.
Okres międzywojenny przyniósł kolejne wyręby drzew zwłaszcza po surowej zimie w 1928/29 roku, w czasie której zanotowano w Ojcowie temperaturę - 42 0 C. W wyniku eksploatacyjnej gospodarki do wybuchu II wojny światowej całkowicie wyginął cis i jarząb brekinia, a jodła, świerk, buk i dąb zmniejszyły swój udział, natomiast modrzew polski zachował się tylko na nielicznych stanowiskach.
Przyczyną zmian w składzie gatunkowym flory na terenie gminy było także osuszanie terenów podmokłych ( np. w rejonie Grodziska ) i zrywanie roślin.
Ogólnie notuje się spadek liczebności flory na terenie gminy.
Świat zwierząt
Zmiana warunków leśnych na rolne oraz wzrost gęstości zaludnienia spowodowały wytępienie bądź ograniczenie zasięgu i stanu liczbowego wielu gatunków zwierząt dziko żyjących. Osobliwy rząd ssaków stanowią nietoperze, które występują w lasach i jaskiniach Ojcowskiego Parku Narodowego.
Z dwunastu gatunków najpospolitszymi są podłowiec mały i nocek duży. Należą one do gatunków południowych, których granica zasięgu przechodzi właśnie w tej części Polski. W lasach opisywanego obszaru można spotkać sarnę ( ok. 150 okazów ) i dzika ( ok. 20 okazów ), z drapieżnych najczęściej jest lis ( ok. 60 osobników ), natomiast rzadziej spotyka się borsuka, kunę leśną, tchórza, gronostaja czy jenota. Dwukrotnie ( 1969- 1974 ) zanotowano przemarsze łosia.
Na obszarach leśnych spotkać możemy ponadto kilka gatunków gryzoni, m.in. wiewiórkę, mysz leśną czy nornicę rudą, a na polach ornych pospolicie występującego zająca szaraka. Od 1985 roku na terenie OPN zadomowiły się trzy pary bobrów, sprowadzone z Pojezierza Suwalskiego. Liczba tych gryzoni stale rośnie, a niektóre z nich migrują poza teren parku i gminy, zajmując nowe stanowiska na potoku Prądnik. Różnorodny jest świat ptaków, które w większości zamieszkują lasy. Spotyka się trznadle, muchówki, turkawki, dzięcioły zielone, czarne, zielonosiwe. Również spotyka się liczne gatunki ptaków śpiewających- drozda, kosa, 6 gatunków sikor, ziębę, wilgę i rudzika oraz przylatujące tu na zimowiska kwiczoły, jemiołuszki i czeczotki. Rzadkie są ptaki drapieżne myszołowy, puszczyki i sowy. Nad wodami zamieszkuje pluszcz i pliszka górska oraz rzadki zimorodek.
Począwszy od roku 1976 na terenie OPN pojawia się bocian czarny ( od 1990 roku ptak ten gnieździ się w OPN ). Ponadto w 1989 roku stawy rybne w Ojcowie były odwiedzane przez czaple siwe, które łowiły pstrągi.
Na polach gnieżdżą się kuropatwy i bażanty. Ubogi jest świat płazów i gadów. Spotyka się płazy ogoniaste takie jak traszka zwyczajna i grzebieniasta. Płazy bezogoniaste: żaby trawne i kumaki, reprezentowane są dość licznie.
Spośród gadów można wymienić zaskrońca i padalca zwyczajnego, jaszczurkę, żmiję, która lubi miejsca suche i nasłonecznione, oraz gniewosze.
W chłodnej i wartkiej wodzie Prądnika, Minóżki i Sąspówki żyją ryby, z których najpospolitsze są pstrągi potokowe i tęczowe oraz strzeble i głowacze.
Najbogatszą grupą fauny są owady, chrząszcze, motyle i ślimaki. Owady bezskrzydłe reprezentują skoczogonki, pierwogonki i widłogonki. Górskie gatunki owadów koncentrują się przeważnie w dnach dolin i w sąsiedztwie ocienionych skał.
Wnioski i ocena
Tak więc wyżej opisane walory Skały ( tzn ukształtowanie powierzchni, budowa geologiczna, szata roślinna, świat zwierzęcy ) mogą z całą pewnością wpłynąć na bogatą turystykę, w związku z tym Skała powinna opracować swój program dotyczący budowy takich budynków jak: Ośrodka Sanatoryjnego, hotelu, domów wczasowych. Mobilizowałoby to władze miasta do stworzenia nowych tras rowerowych, jak również tras dla pieszych. Uważam również, iż przydałoby się oświetlenie trasy w kierunku Ojcowa ( pieszo drogę do Ojcowa można pokonać od 10 do 15 minut.) Według mnie oświetlenie w samym centrum Skały jest dobrze rozplanowane.
3. Ocena stanu zagospodarowania.
Pod względem gospodarczym Skała pozostała nadal miejscowością rolniczą, gdzie ogromną rolę odgrywa handel, którym trudnią się mieszkańcy miasteczka i okolic i to na szeroką skalę. W Skale znajduje się również Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska która daje zatrudnienie dla około 500 osób. Do jednego z ogniw spółdzielczości na terenie Skały należy zaliczyć działalność Gminnej Spółdzielni " Samopomoc Chłopska". Zajmuje się ona skupem różnego rodzaju produktów pod ich nadzorem powstają sklepy ( różnych branż ) co również daje miejsce pracy dla kilkudziesięciu osób.
Pozostałymi obiektami użyteczności publicznej na terenie Skały są: Bank Spółdzielczy, Notariat, Liceum Ogólnokształcące, Szkoła Podstawowa, Gimnazjum, Przedszkole, Poczta, Ośrodek Zdrowia, Dom Kultury, Biblioteka Publiczna, Klub Sportowy, trzy apteki, Ochotnicza Straż Pożarna, piekarnie, Lecznica Zwierząt, Komisariat Policji, Telekomunikacja O/Skała, PKO BP Oddział w Skale, Pogotowie Ratunkowe, Zakład Energetyczny, Zakład Komunalny i inne.

Historia i funkcje miasta.

Początki miasta Skały sięgają wieku XIII. Na terenie książęcej wsi Stanków bądź Stawków, Bolesław Wstydliwy-książę krakowski zezwolił klaryskom założyć miasto. Akt lokacyjny wydano 10 listopada 1267 roku, a fundatorka miasta została klaryska Salomea - siostra księcia Bolesława, późniejsza błogosławiona. Pierwszym sołtysem miasta był Ditmar Wolk. Skała jako miasto klasztorne lokowane zostało na dość ważnym szlaku handlowym biegnącym z Krakowa na Śląsk i dalej do Wielkopolski. Już w 1257 roku istniała tutaj komora celna.
W XIV w powstała w Skale parafia, a później szkoła, których istnienie potwierdzają XV-wieczne źródła. Przy kościele parafialnym istniała prebenda, nad którą patronat sprawowali rajcy miejscy. Mieszkańcy zajmowali się głównie rolnictwem i rzemiosłem /szewcy, rzeźnicy, piekarze, tkacze i in../ . W XIX w źródła wymieniają Skalan jako producentów kaszy tatarczanej, powideł oraz handlarzy bydła. Miasto kilkakrotnie ulegało pożarom m.in. w 1611r, 1737r, 1763r, 1810r, a następnie dwukrotnie w 1914r. Dla podźwignięcia miasta z upadku król Stanisław August Poniatowski potwierdził w 1786 roku dotychczasowe jarmarki dla Skały oraz wydał przywilej na pięć nowych. W czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794r Naczelnik T. Kościuszko po bitwie racławickiej rozkazał założyć tu obóz wojskowy dowodzony przez pułkownika Jana Bukowskiego, który miał za zadanie zabezpieczyć komunikacje w północnej części województwa między Krakowem a granicą pruską . 18 maja 1794 roku doszło do bitwy z wojskami pruskimi które zajęły obóz i miasto.

Po III rozbiorze Polski Skała weszła na krótko w skład zaboru austriackiego Od 1807 r należała do Księstwa Warszawskiego a od 1815 r do Królestwa Polskiego. W latach niewoli rozwój miasta był powolny. Liczba mieszkańców jednak powolnie rosła. I tak w 1789r Skała liczyła 612 mieszkańców, w 1858r - 947 osób a w 1888r - 2521 osób.
W okresie powstania styczniowego w pobliskim Ojcowie założono obóz powstańczy , którego dowódcą był Apolinary Kurowski. Z 4-go na 5-go marca 1863r na skalskim cmentarzu doszło do zwycięskiej walki oddziałów powstańczych dowodzonych przez gen. Mariana Langiewicza z wojskami rosyjskimi. W bitwie tej poległo 23 powstańców a wśród nich Ukrainiec, oficer rosyjski Andrzej Potiebnia. Po powstaniu styczniowym w 1869r Skała utraciła prawa miejskie ; przywrócono je uchwałą Rady Państwa dopiero w 1987roku.
W okresie międzywojennym miejscowość ta była w dalszym ciągu osadą rolniczo rzemieślniczą i handlową . W 1923 r liczyła już 3592 mieszkańców. W pierwszych dniach II wojny światowej Skała została w dużym stopniu spalona przez wojska hitlerowskie. Podczas okupacji była ośrodkiem ruchu oporu, głównie Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. Boje z wojskami niemieckimi stoczyły oddziały AK w lipcu i sierpniu 1944r pod Wielmożą i na Barbarce.
Miasto Skała zachowało układ przestrzenny utrzymany w średniowieczu, który wyraźnie wykazuje miejski charakter z czytelnie zachowanym podziałem w obszarze centrum i dużym rynkiem pośrodku, na którym znajduje się pochodzący z ok. 1800r posag kamienny św. Floriana. W mieście zachowało się też kilka budynków z I pol. XIX w. przy ul. Wolbromskiej nr 5, 12, 14 .
Z obiektów zabytkowych na szczególną uwagę zasługuje tu kościół p.w. św. Mikołaja. Pierwszy gotycki kościół był wzniesiony w początkach XIV w. Ok. 1440r źródła odnotowują istnienie świątyni murowano-drewnianej. W XVI i XVII w wymieniają kościół murowany nakryty stropem z polichromowanych desek.. Pożary miasta spowodowały również ogromne szkody w kościele, dlatego też w 1737r i 1763r kościół uległ przebudowie w stylu barokowym. Prace z lat 1763-83 zatarły pierwotne cechy gotyckie kościoła. Usunięto m. in. zrujnowaną kaplicę św. Stanisława pochodzącą z ok. 1600r z fundacji rodziny Baranowskich-właścicieli wsi Rzeplin, a dobudowano od północy Kaplice bł. Salomei. Wnętrzu nadano późnobarokowy charakter, a wyposażenie pochodziło częściowo z kościoła św. Andrzeja w Krakowie należącego do klarysek. Z ok. 1763r pochodzi również drewniana dzwonnica kościelna o konstrukcji słupowej kryta namiotowym dachem z kopułą. Dwa z trzech dzwonów w niej umieszczonych wykonał ludwisarz z Piotrkowa Baltazar Rózkiewicz w 1763r.
W latach 1924-26 przeprowadzono restauracje kościoła , a w latach 1948/49 od strony zachodniej dobudowano wg projektu J.Jamroza oddzielny człon architektoniczny, związany z bryłą kościoła. Wewnątrz kościoła na uwagę zasługują: zabytkowy krucyfiks oraz pochodzące prawdopodobnie z XVII w. obrazy przedstawiające św. Mikołaja i św. Annę oraz kopia obrazu matki Bożej Śnieżnej, która znajduje się obecnie w głównym ołtarzu. Na wzgórzu przy wyjeździe z miasta na Kraków położony jest cmentarz. Początki jego istnienia sięgają drugiego dziesięciolecia XIX w. . Przy starej alejce znajdują się liczne groby pochodzące z przełomu XIX i XX wieku. Na cmentarzu znajdujemy również mogiły powstańców styczniowych i partyzantów z lat II wojny światowej . Przed cmentarzem jest grób żołnierzy walczących w I wojnie światowej, a poległych pod Skałą w latach 1914- 15.
Skała jest obecnie siedzibą gminy i dekanatu. Mieszczą się tu drobne zakłady usługowo handlowe. Obecnie w mieście swoje obiekty posiadają : Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska, Bank Spółdzielczy,. Oddział Banku Państwowego PKO, Sąd Hipoteczny , Pogotowie Ratunkowe, Przychodnia Rejonowa , Notariat, Gminna Spółdzielnia SCH Komisariat Policji , Poczta , Rejonowy Urząd Telekomunikacji, Posterunek Energetyczny, Lecznica Zwierząt, Ochotnicza Straż Pożarna. Istnieje Dom Kultury, Biblioteka, Klub Sportowy "Skalanka" a także placówki oświatowe : Szkoła Podstawowa, Gimnazjum,Liceum Ogólnokształcące i Przedszkole Samorządowe.
Liczba ludności w mieście ulegała zmianom. W latach siedemdziesiątych nastąpiło gwałtowne zmniejszenie się.
Przyczyną gwałtownego zmniejszenia liczby ludności Skały był odpływ części mieszkańców na tereny bardziej uprzemysłowione, gdzie przeważnie ludzie młodzi już wcześniej pracowali i mieli o wiele lepsze warunki bytowe niż w rodzinnej miejscowości. Świadczą o tym dane przedstawiające migracje ludności na terenie miasta bądź gminy.
Od 1987 r jest stały przyrost ludności.
Skała od początku swego istnienia, a więc od XIII wieku, związana była z terenem Małopolski i jej głównym ośrodkiem-Krakowem. Położenie i środowisko geograficzne wywarły silny wpływ na przebieg i dynamikę zasiedlania obszaru miasta i okolic przez człowieka. Zasiedlanie należy wiązać z systematycznym karczowaniem obszarów leśnych, pokrywających gęsto ten teren od prawieków. Skała i jej okolice posiadały w średniowieczu dość ważne położenie strategiczne, które wpłynęło na przebieg procesów osadniczych i było także bezpośrednim zapleczem Krakowa. Władcy niejednokrotnie wykorzystywali walory obronne tego obszaru, budując system obronny poprzez wzniesienie tu kilku zamków broniących dostępu do ówczesnej stolicy kraju i strzegących szlaków komunikacyjnych ( m.in. w Ojcowie, Pieskowej Skale, Grodzisku ).
Przedmiot aktywności gospodarczej mieszkańców.
Na terenie Miasta i Gminy Skała działa 673 podmioty gospodarcze. Działalność gospodarcza zgłaszana do ewidencji działalności gospodarczej to przede wszystkim : - różnego rodzaju usługi - transport towarowy i osobowy - działalność handlowa. Działalność gospodarcza zgłaszają głównie osoby fizyczne. Sektor usług - branże dominujące : - budowlana , - handlowa , - transportowa, - gastronomiczna, - wod-kan-gaz, - blacharska. Są to jednoosobowe podmioty gospodarcze.

Sektor produkcji - branże dominujące :
- mleczarska ,
- rzeźniczo wędliniarska ,
- piekarnicza,
- stolarska
Główne firmy : - Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Skale Pozostałe : jednoosobowe podmioty
Infrastruktura społeczna.
W gminie Skała ok. 40 % czynnych zawodowo zatrudnionych jest w rolnictwie. Reszta zaś w przemyśle lub usługach.
Dominującym sektorem w gospodarce rolnej jest sektor indywidualny. Struktura indywidualnych gospodarstw rolnych: W przedziale 1- 2 ha jest 29% gospodarstw 2 - 5 ha 50,5 % 5 - 7 ha 13 % 7 - 10 ha 5 % 10 - 15 ha 2 % 15ha i więcej 0.5 % Średnia powierzchnia ogółem indywidualnych gospodarstw rolnych - 3.11 ha W strukturze zasiewów dominują od wielu lat zboża - ok. 60% i ziemniaki ok.14% powierzchni. Stosunkowo duża powierzchnie zajmują owoce miękkie głównie truskawki i maliny ok. 3%, które stanowią ważną pozycje w dochodach wielu gospodarstw naszej gminy. Niewiele, bo ok. 0,9% powierzchni upraw zajmują przemysłowe, głównie mak i tytoń. Z zakładów sektora rolniczego wymienić należy niewielkie usługowe młyny gospodarcze /4 / oraz zakład przetwórstwa rolno spożywczego rozlewnia octu /1 / Od kilku lat notuje się tendencje spadkowa w pogłowiu bydła. Pogłowie krów spadło o ok. 40%, koni o ok. 60%, a owiec aż o ok. 95% . Utrzymuje się niemal na równym poziomie pogłowie trzody chlewnej.
4. Struktura techniczna i komunalna.
Gospodarka wodna - zaopatrzenie mieszkańców gminy w wodę pochodzi z wodociagu grupowego, dla którego źródłem wody są ujęcia głębinowe w Minodze, Barbarce, Porębie Laskowskiej, Rzeplinie Cianowicach, Smardzowicach i w Ojcowie. Jakość wody spełnia wymagania sanitarne pod względem fizyko-chemicznym i bakteriologicznym. Ujęcia są pod stałą kontrolą sanitarną . Gmina Skała jest zwodociągowana w 98 %.
Gospodarka ściekowa - Na terenie miasta istnieje system kanalizacji ogólnospławnej, który dzieli główne kolektory odprowadzające ścieki w dwóch kierunkach; Ze wschodniej części miasta ścieki grawitacyjnie odprowadzane są do oczyszczalni mechaniczno- biologicznej, a z zachodniej części ścieki za pomocą pomp są przerzucane i następnie grawitacyjnie doprowadzone do oczyszczalni. Długość sieci kanalizacyjnej wynosi 13 km, przewidziana jest dalsza rozbudowa w systemie rozdzielczym i włączenie nowych zespołów mieszkalnych do oczyszczalni.
Gospodarka odpadami -mieszkańcy gminy wyposażeni są w indywidualne pojemniki na odpady komunalne, które wywożone są na składowisko ZGK Bolesław. Prowadzi się na terenie Gminy segregacje odpadów. Sieć gazowa - gmina posiada sieć gazową w 16 wsiach, natomiast nie wszyscy posiadają podłączenia domowe. Do wykonania pozostał gazociąg w Porębie Laskowskiej. Wykonane gazociągi przekazane są do eksploatacji Zakładu Gazowniczego w Krakowie.
Wnioski i ocena
Uważam, iż mieszkańcy Skały powinni dążyć do zmiany systemu ogrzewania mieszkań na gazowe, co wpłynęłoby na ochronę środowiska. Woda z oczyszczalni ścieków po dokładnym jej oczyszczeniu i odkażeniu mogłaby być wykorzystana do napełniania basenu czy utworzenia jakiegoś kąpieliska.
5. Perspektywiczne kierunki rozwoju gospodarczego i społecznego.
Według mnie położenie Skały w pobliżu tak atrakcyjnego miejsca jakim jest OPN powinno mobilizować władze miejskie do zagospodarowania miasta i przystosować go do rozwoju turystyki. W tym celu powinien powstać w Skale kompleks, w skład którego weszłyby restauracje, kawiarnie domy wypoczynkowe, hotele, zajazdy itp. Uważam także, że na trasie Skała- Ojców powinny powstać trasy rowerowe. Odciążyłyby one oblegane parkingi, a co ważniejsze zmniejszyłyby zanieczyszczenie środowiska. Społeczeństwo w Skale odczuwa brak basenów, kin, dyskotek, boisk sportowych. Myślę, że gdyby Urząd Miasta i Gminy zdecydował się na zainwestowanie w wyżej wymienione obiekty, po kilku latach otrzymałby zwrot pieniędzy. A miasto Skała zyskałoby na popularności jako atrakcyjna miejscowość turystyczna.

Strona utworzona dnia 04-04-2003 przez
Agnieszka Morawska
Monika Szwajcowska

http://spskala.w.interia.pl/skala/charakterystyka_skala.html

Kronika miasta i gminy Skała

Strony

Linki

Charakterystyka i historia Skały

Charakterystyka i historia Skały

Dodaj komentarz