Nasi sąsiedzi:Gmina Zielonki

Historyk i sołtys Dziekanowic Mateusz Wyżga przy pomniku kosciuszkowskim w Bosutowie: w tle wzgorza nad Dziekanowicami, gdzie obozowali powstańcy Tadeusza Kościuszki i gdzie do ostatniej wojny znajdowała się mogiła zmarłych z ran odniesionych w walkach pod Racławicami

Trudno znaleźć ślady mogiły powstańców kościuszkowskich, którzy zmarli z ran w obozowisku pomiędzy Bosutowem a Dziekanowicami (gmina Zielonki). Jest natomiast szansa na dotarcie do spisu poległych z 1794 r. Takie zadanie postawił przed sobą Mateusz Wyżga, sołtys Dziekanowic, a zarazem doktorant historii w Akademii Pedagogicznej w Krakowie.
Po zwycięstwie pod Racławicami 4 kwietnia 1794 r. wraz ze swymi oddziałami Tadeusz Kościuszko wycofał się przez Słomniki, Michałowice i Bibice pod Kraków. Obawiał się bowiem, że w razie otoczenia przez Rosjan nadwątlone siły powstańcze nie poradzą przeciwnikowi. Od 6 do 24 kwietnia kościuszkowcy obozowali na polach pomiędzy dworkiem kapitulnym w Bosutowie a wzgórzem rozdzielającym doliny Dłubni i Sudołu w Dziekanowicach.
- To było doskonałe miejsce na obóz, roztaczały się stąd widoki we wszystkich kierunkach. Pod gołym niebem początkowo obozowało sześć tysięcy ludzi. Tylko naczelnik kwaterował w drewnianym dworku, po którym nie ma dziś śladu - mówi Mateusz Wyżga.
Obóz był umocniony obwałowaniami ziemnymi, broniła go artyleria złożona z 33 armat i haubic, w tym zdobycznych.
Tu, w Bosutowie, działa się historia: nobilitowano Bartosza Głowackiego, powstał projekt uniwersału połanieckiego, czyli wydanego nieco później dokumentu, który przyznawał chłopom pańszczyźnianym ograniczoną wolność osobistą. W Bosutowie sformowano regiment grenadierów krakowskich ze wszystkich chłopów, którzy po Racławicach nie rozeszli się do domów.
Z czasem liczba obozujących wzrosła do 10 tysięcy osób, które pod wodzą Kościuszki wyruszyły pod koniec kwietnia w kierunku Igołomi.
Na początku XIX wieku Michał Stachowicz namalował nawet obraz "Obóz Kościuszki pod Bosutowem".
Jeszcze 100 lat temu na terenie dawnego obozu była mogiła powstańców zmarłych tu, przez te kilkanaście dni, z ran.
- Część z obozujących po walce przybyła poharatana: z urwanymi rękami, nogami. W rany wdawała się gangrena, więc rozumie się samo przez się, że umierali - opowiada Mateusz Wyżga.
Wiadomo nawet, jak wyglądała mogiła - był to kopiec o wysokości 6 metrów, początkowo zwieńczony drewnianym krzyżem, a potem prawdopodobnie obeliskiem lub pomnikiem. Już przed wojną mówiono, że "był pod ochroną państwową". Obecnie nie ma po nim żadnego śladu: czas zrobił swoje. Teraz to grunty prywatne.
Obóz Tadeusza Kościuszki przypomina tylko pomnik w Bosutowie, ustawiony w 1894 r., więc w 100-lecie insurekcji. Podczas II wojny światowej zniszczyli go częściowo Niemcy, którzy również, jak zapamiętali starsi mieszkańcy, kazali rozkopać powstańczy grób, by uczynić z niego punkt obserwacyjny.
Na tablicy pomnika, wmurowanej w latach 70. XX wieku, wspomniano, że stanął on ku czci "kosynierów i żołnierzy Naczelnika, którzy zmarli w Bosutowie z odniesionych ran w bitwie pod Racławicami" i zostali pochowani "w mogile na wzgórzu na granicy wsi Bosutów-Dziekanowice".
Ilu ich było, tego nie wiadomo. - Trzeba przyjąć, że kilkudziesięciu, ale wciąż w tej kwestii nie można postawić kropki nad "i" - nie ukrywa historyk.
Ale być może wkrótce to się uda.
O tym, że w archiwum parafii św. Małgorzaty w Raciborowicach (gmina Michałowice), do której ongiś należały także Dziekanowice, na strychu znajduje się spis poległych, wspominał badaczowi były proboszcz ks. Stanisław Migas.
- Zmarli nie zostali odnotowani w księgach parafialnych. Nie wiadomo dlaczego, może księża bali się represji? - zastanawia się Mateusz Wyżga. Udało się mu już uzyskać zgodę obecnego proboszcza ks. Wiesława Cholewy na przeprowadzenie badań archiwalnych.
- Być może wśród ksiąg metrykalnych schowano również ten spis. Ksiądz Migas wspominał, że miał go w rękach. Myślę, że mam jeszcze szansę go odnaleźć. Ale to wymaga kwerendy, a kwerenda czasu - mówi Mateusz Wyżga.
Sołtys chciałby, żeby zapomniana mogiła została kiedyś upamiętniona; niekoniecznie tam, gdzie powstańcy spoczęli na wieki, ale na pewno w Dziekanowicach. Może niewielkim pomnikiem lub choćby tablicą, właśnie z listą nazwisk poległych. Tekst i fot.: (SUB)

Tablica na pomniku w Bosutowie, która wspomina o istnieniu mogiły powstańców kościuszkowskich.