Nasi Sąsiedzi:Trzyciąrz -historia gminy, Kronika miasta i gminy Skała

Trzyciąż

Początki Trzyciąża datowane są piśmiennie na przełom XII i XIII w. jako osada śródleśna i wraz z okolicznymi „nowiznami” w latach 20-tych XIII w. nadany został klasztorowi Norbertanek w Imbramowicach, podobnie jak wsie Tarnawa i Zagórowa. W czasie najazdu tatarów w 1265r i związanych z tym walk jakie były na terenie Trzyciąża, Wielmoży i Zadroża wymordowano połowę miejscowej ludności. Na miejsce pomordowanej i wziętej w jasyr ludności sprowadzono kolonistów, którzy nie tylko, że zaludnili dawne wsie, ale przez wykarczowanie lasów przyczynili się do uzyskania nowych obszarów ziemi uprawnej. W związku z tym Król Bolesław Wstydliwy dokumentem w Obrazowie 4 lutego 1256r. potwierdza nadane przez poprzedników przywileje „ które w ten sposób były nadane, aby mieszkańcy (koloniści ) tych wiosek jak i samego klasztoru Dłubnia (dawna nazwa Imbramowic) , zasługują na obfitsze przywileje jako też wyżej wymienionych kolonistów , rolników , najemnych i przychodnich , od wszelkich ciężarów, jak oto: od struży , opłaty zwanej szczęsna na zawsze uwolnionymi byli” Przywilej ten zwalniał również mieszkańców majętności klasztornych od sądów wojewódzkich i kasztelańskich .

W 1275 r . Trzyciąż otrzymał przywilej lokacyjny na prawie niemieckim. W dniu 20.grudnia 1703r. w wyniku najazdu szwedzkiego , nie tylko że obrabowano mieszkańców ze wszystkiego dobytku , ale też i większość chałup spalono.

Mimo trudnej sytuacji powodowanej najazdem szwedzkim Ksieni Grotowna zdołała odebrać z zastawu od Pana Błędowskiego wieś Trzyciąż , która była zastawiona za pożyczki konieczne do odbudowy spalonego nieopatrznie przez dziewki dworskie klasztoru w owym czasie .
Na przestrzeni lat 1703-1794 ziemie te były kolejno rujnowane i pustoszone przez obce wojska : szwedzkie , saskie , pruskie i rosyjskie, między innymi w 1794r. 13 maja odbyło się szereg potyczek i walk z wojskiem pruskim koło Trzyciąża .

Wieś Trzyciąż należała do klasztoru w Imbramowicach do 1819r. W owym czasie Rząd Królestwa Kongresowego upaństwowił należące do klasztoru wspomniane dobra ziemskie .
Po Powstaniu Styczniowym w 1863r. car Rosji odebrał dobra klasztoru razem z Trzyciążem i oddał je we władanie cesarskiemu generałowi. Następnie dobra te zostały przejęte przez Sejmik w Olkuszu, który w 1921r. folwark przekazał na Szkołę Rolniczą. Od 1917r. w Trzyciążu funkcjonowała jednoklasowa szkoła. Szkoła Rolnicza przetrwała do okupacji, natomiast szkoła podstawowa funkcjonowała też podczas wojny. Na przełomie lipca i sierpnia 1944 r., podczas okupacji niemieckiej pod lasem na wschodnim skraju wsi mieścił się sztab 116 pułku piechoty Armii Krajowej. Przed budynkiem gminy stoi płyta upamiętniająca przeprowadzoną przez Niemców pacyfikację wsi , w wyniku której zginęło 14 mieszkańców.

W budynku Szkoły Rolniczej podczas wojny był szpital dla niemieckich żołnierzy. W 1946r. Szkołę Rolniczą przeniesiono do Cieszyna. W 1953r. do Trzyciąża przeniesiono POM z Wierbki. W 1964r. podtrzymując tradycję otwarto Szkołę Mechanizacji Rolnictwa, która funkcjonuje do dziś jako Zespół Szkół . POM nie przetrwał kryzysu i został zlikwidowany. Obecnie część hal po remoncie i modernizacji zajmuje firma C. Bitner produkująca kable.

Przy drodze Trzyciąż – Wolbrom, na wzgórzu między Trzyciążem a Podchybiem, znajduje się miejsce zwane Szubienicą. Obecnie stoi tam krzyż, ale dawniej rosło tam drzewo, na którym rzeczywiście dokonywano egzekucji. Jeszcze w okresie Powstania Styczniowego wieszano na tej szubienicy jeńców i buntowników.

Wsie Trzyciąż i Zadroże leżą przy dawnej „ drodze królewskiej”: Kraków – Skała – Wolbrom – Pilica – Częstochowa. Ta główna droga była na owe czasy drogą szeroką, o miękkiej nawierzchni. Służyła przede wszystkim handlarzom i pocztom książęcym. Przy drodze tej umieszczano myta i karczmy. Ponieważ jej trasa nie pokrywała się z dzisiejszą szosą, warto wspomnieć, że przebiegała wąwozem Karboń (dzisiaj Karbania ). U wylotu wąwozu, pod lasem glanowskim stała obronna karczma królewska, zwana „ Zbójecką”. Karczmę ostatecznie rozebrano w 1836r. Pozostałością istniejącą do 1935r. była umieszczona niegdyś naprzeciwko karczmy kapliczka

Imbramowice

Wieś położona jest w pobliżu wschodniej granicy między Wyżyną Krakowską a Wyżyną Miechowską, w górnym odcinku Doliny Dłubni. Przez wieś przebiega boczna droga, prowadząca przeważnie wzdłuż Doliny Dłubni i łącząca drogę Wolbrom – Kraków na odcinku bliższym Wolbromia z międzynarodową drogą E – 7 (Warszawa – Kraków) w Michałowicach. Przez Imbramowice przebiega niebieski Szlak Warowni Jurajskich.

Okolice Imbramowic należą do najbardziej atrakcyjnych pod względem krajobrazowym i krajoznawczym w części Wyżyny Krakowskiej położonej na wschód od linii Pilica – Wolbrom – Skała – Kraków. Przełom Doliny Dłubni między Trzyciążem a Imbramowicami dorównuje pięknem znanym powszechnie dolinkom podkrakowskim .Znajduje się tu również kilka wartościowych zabytków architektury oraz miejsca upamiętnione wydarzeniami z powstania styczniowego w 1863 roku (Imbramowice , Zadroże ). Takim miejscem jest stary cmentarz parafialny w Imbramowicach. Cmentarz został założony w początkach XVIII wieku. Klasycystyczna, kryta gontem brama pochodzi z 1848 r. o czym świadczy data widoczna na belce. W bramie znajdują się dwa pomieszczenia z których jedno przeznaczone było na kostnicę. Na nim spoczywają:
- 41 nieznanych powstańców poległych w bitwie 15.VIII.1863 r. w Imbramowicach i w Glanowi

- Poległy w bitwie 15.VIII.1863 r. w Glanowie Leon Rutkowski.

- Inicjator utworzenia Parków Krajobrazowych Jury Krakowsko-Częstochowskiej, profesor architektury krajobrazu Zygmunt Novăk, zasłużony w ochronie przyrody i zabytków.

- Proboszczowie parafii Imbramowice – Księża: Ignacy Włodzikowski, Aleksander Tomasiewicz i Franciszek Żakowski.

Na cmentarzu najstarszym nagrobkiem pochodzącym z 1815 r. jest nagrobek Józefiny Frej – guwernantki w szkole Sióstr Norbertanek . Drzewa nadające szczególny charakter powagi i spokoju temu wiejskiemu cmentarzowi były wedle dawnego zwyczaju zasadzane na ziemnych grobach zamiast kamiennych pomników. W czasie II wojny światowej wojsko radzieckie przetrzymywały wewnątrz ogrodzenia cmentarza bydło, co stało się przyczyną zniszczenia części nagrobków. Remont bramy cmentarza i otynkowanie muru wykonano w 1982 roku. Od 1974 roku cmentarz wpisany jest do rejestru zabytków. W 2003 r. został zatwierdzony przez Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków plan prac konserwacyjnych i dalszego użytkowania cmentarza.

Klasztor i Kościół Norbertanek

Około 1222 roku komes Imbram ( Emmeram – kolonista niemiecki, spolszczone na Imbram ) ufundował na terenie wsi , zwanej wówczas „Dłubnia”, Klasztor i Kościół Norbertanek, które sprowadził albo z Brzeska (Hebdowa), albo ze Zwierzyńca pod Krakowem ( nie jest to dotychczas ustalone ). Jego bratanek, biskup krakowski Iwo Odrowąż, fundację wuja uzupełnił i rozszerzył. Do klasztoru należały wówczas pobliskie wsie: Imbramowice, Zagórowa, Trzyciąż i Tarnawa. Od XVII wieku aż do okresu międzywojennego zakonnice – z krótkimi przerwami – prowadziły szkołę dla panien z domów szlacheckich. Po pożarze kościół i klasztor na początku XVII wieku odbudowano nieomal od podstaw; w dzisiejszym kształcie zespół ten stanowi piękny przykład prowincjonalnego stylu barokowego. W 1975 roku odkryto w klasztorze dużej wartości olejny obraz „Madonna w girlandzie” z początku XVII wieku , malowany przez artystę flamandzkiego Jana Breughla Starszego, zwanego „Kwiatowym” lub „Aksamitnym”.

Koło klasztoru znajdują się zabytkowe budynki, pochodzące z drugiej połowy XVIII wieku: dawna oficyna dla księży, obsługujących kościół klasztorny, piętrowy spichlerz oraz dom kapelana wcześniejszy o kilkadziesiąt lat, z łamanym dachem.

Stojący przy drodze do Glanowa kościół parafialny , przebudowany został w 1735 roku z inicjatywy ksieni Zofii Grotównej.

Izba regionalna Biały Domek

Dodatkowymi obiektami godnymi obejrzenia są:

- Kapliczka przydrożna z figurą Chrystusa Frasobliwego z XVIII wieku.

- Kapliczka przydrożna w kształcie walcowatego słupa wymurowanego z czerwonej cegły, u szczytu zakończonego arkadkami i nakrytego stożkowym zadaszeniem z XVIII wieku. Kapliczka – latarnia pełniła rolę drogowskazu na skrzyżowaniu dróg. Zimą kiedy drogi były niewidoczne wskazywała podróżnym miejsce i drogę.

- Izba regionalna i punkt informacji turystycznej znajduje się w budynku z 1750 roku, który w XIX wieku należał do klasztoru i pełnił rolę przytuliska dla bezdomnych. Obecna nazwa „Biały Domek”.

Ściborzyce

Będąc tam warto zatrzymać się na chwilę przy niezwykłym pomniku przyrody, jakim jest wywierzysko skalne w postaci źródła pulsującego "Jordan", położonego pod kapliczką. Legenda mówi, że woda ta posiada właściwości uzdrawiające.

Źródło Jordana

Do źródła dochodzimy z Imbramowic główną drogą w kierunku wschodnim. Źródło znajduje się około 100 m na pd. od drogi, nieco przed widocznym w głębi dawnym pałacem Popielów. Wraz z otoczeniem ma on stanowić rezerwat krajobrazowy pod nazwą „ŹródłoJordana”. Obecnie jest to pomnik przyrody.

Źródło tworzy rodzaj misy o powierzchni ok. 32 m2, głębokiej dookoła 3 m. Warstwą wodonośną są tusehońskie utwory kredowe oraz wapienie jurajskie. Dzięki temu, że woda w źródle jest kryształowo czysta i ma zabarwienie szmaragdowe. Prawie w całym dnie misy źródlanej można obserwować bardzo efektowny wypływ wody, która wprawia w pulsujący ruch warstwę białego mułku.

Wydajność źródła wynosi ok. 20 l/sek., wskutek czego tworzy się od razu obfity w wodę potok. Źródło jest sztucznie umocnione. Dawniej było wykorzystywane przez właścicieli dworu, m.in. jako rodzaj chłodni i dlatego zostało pogłębione. Źródło to stanowi nadal bardzo cenny przykład źródła pulsującego na Wyżynie Krakowskiej i należy do najpiękniejszych w zach. Części Wyżyny Małopolskiej.

Pałac

Dziewiętnastowieczna siedziba Popielów to piętrowy, elektyczny pałacyk z parkiem, który aktualnie nie znajduje się w najlepszym stanie.

Tarnawa

Dwór w Tarnawie

Wieś założona w 1242 r. na prawie niemieckim. Folwark Tarnawski należał do dóbr klasztornych SS. Norbertanek. Dwór w Tarnawie zbudowany został w 1784 r. W skład zespołu dworsko parkowego wchodzą oprócz klasycystycznego dworu, oficyna i budynki gospodarcze, całość otoczona cztero hektarowym parkiem z wieloma drzewami pomnikami przyrody. Północną oś parku zamyka staw, w którego zwierciadle odbija się dwór. Obecną formę dwór i park uzyskał w latach międzywojennych, zmodernizowany przez właściciela architekta Zygmunta Novăka, późniejszego inicjatora utworzenie Jurajskich Parków Krajobrazowych, a także współorganizatora Ojcowskiego Parku narodowego. Na ścianie dworu w Tarnawie znajduje się tablica pamiątkowa wmurowana tu w 10 rocznicę śmierci prof. Z. Novăka przez jego uczniów i współpracowników. W 1982 r. na terenie dworu i parku wykonywano zdjęcia do wielu filmów fabularnych i dokumentalnych, a także teatru telewizji. Jest jednym z nielicznych zachowanych w autentycznej formie dworów.

Glanów

Glanów położony jest na Wyżynie Krakowskiej, rozciągającej się między Krakowem, a Częstochową. Pierwsze wiadomości o Glanowie sięgają 1295 r. kiedy jakiś rycerz , niejaki Mikołaj, oddał ją Pawłowi, mieszczaninowi ze Skały, w celu lokacji na prawie średzkim. W XVI wieku wieś weszła w skład dóbr klasztoru Norbertanek w pobliskich Imbramowicach.

Dworek w Glanowie

Główną atrakcją Glanowa jest klasycystyczny dwór z 1786 roku. Wymieniony w nim został tylko dach gontowy, który spłonął podczas wydarzeń z 1863r. W latach 1974-75 właściciele dworu , rodzina Nováków przeprowadziła gruntowną konserwację całego budynku.

W Glanowie 15 VIII 1863 r. miała miejsce bitwa między oddziałem powstańczym idącym z Krakowa do Miechowa, a rosyjskim wojskiem carskim. W tym dniu w okolice Glanowa przybył liczący około 100 osób oddział powstańców, zorganizowany w Krakowie kosztem hrabiego Aleksandra Krukowieckiego. Ponieważ od strony Olkusza i Miechowa zbliżały się liczne kolumny wojsk rosyjskich, powstańcom groziło niebezpieczne okrążenie. Oddział podzielił się więc na dwie części : Krukowiecki bronił wejścia do wąwozu w Glanowie, zaś bracia Habichowie (oficerowie artylerii) z większą częścią ludzi przeszli na północny wschód od Glanowa do Lasu Ostryszniego. Bracia Habichowie w późnych godzinach popołudniowych stoczyli ciężką walkę w lesie pod Imbramowicami. Edward Habich , broniący zachodniej części Lasu Ostryszniego, przedarł się między dragonami, pod Zagórową i Zadrożem rozproszył drobny oddział nieprzyjacielski i schronił się w lasach koło Pieskowej Skały. Gustaw Habich przełamał wrogie linie na wschodnim skraju lasu i uszedł na północ w okolice Lelowa. Krukowiecki natomiast około godziny 1500 zajął w dziewiętnastu ludzi dwór w Glanowie i podjął w obronę. W trakcie walki zginęło 9 powstańców. Reszta mino pożaru nadal walczyła. Rosjanie stracili kilkudziesięciu ludzi i odstąpili od oblężenia dworu. Dzierżawca Glanowa – Leon Bończa Rutkowski, wyszedł wówczas na zewnątrz, lecz zginął od kuli wrogich maruderów, którzy ukryli się w piwnicy dworskiej. Został pochowany na cmentarzu w Imbramowicach.

Od południowej strony Glanów otoczony jest najpiękniejszą częścią Doliny Dłubni.

Jangrot

Jangrot to dawna posiadłość biskupów krakowskich, nosząca pierwotnie nazwę Biskupice. Około 1340 r. biskup Jan Grot postanowił zamienić tę wieś na miasto i w tym celu nadał jej nową nazwę, która była złożona z jego imienia i nazwiska. Od tej pory odbywały się też cotygodniowe jarmarki. Rangę miejscowości podkreślał też modrzewiowy kościół oraz dom schronienia dla kalek i ubogich. Do lokacji miejskiej jednak nie doszło. Jedynym śladem po zamiarach biskupa pozostała nazwa wsi.

Zabytki Jangrota warte zobaczenia to:

- Kościół Par. p. w. Św. Jana Chrzciciela. Pierwotny drewniany – wiek XVI. Obecny murowany 1822 r., zbudowany przez architekta Beka z Krakowa. Klasyczny. Prezbiterium zwrócone ku zachodowi , zamknięte ścianą prostą , z prostokątnym występem na osi oraz piętrowymi lokalnościami po bokach (zakrystia , skarbiec i loże ponad nimi), tworzącymi z nim bryłę jednolitą. Nazwa prostokątna o zaokrąglonych wewnątrz narożnikach. Wnętrze nakryte sklepieniami kolebkowymi: w prezbiterium na czterech kolumnach, w nazwie na filarach przyściennych. Tęcza półkolista z dwiema kolumnami. We wschodniej części nazwy chór muzyczny. Fasada trójpolowa, z pilastrami; w środku podział ramowy , pola boczne boniowane; szczyt z trójkątnym przyczółkiem i spływami po bokach. Ponad portalem tablica fundacyjna. Dach o jednej kalenicy. Ołtarze : główny i dwa boczne o charakterze barokowym; w jednym z nich obraz Św. Rodziny w stylu gotyckim XVI w. Dwa ołtarze boczne z obrazami Ukrzyżowania i Rozmnożenia Chleba , malowanymi przez Michała Stachowicza. Ambona o charakterze barokowym. Ławki późnobarokowe. Dwa konfesjonały o charakterze barokowym. Kanony w barokowych ramach. Obraz Zwiastowania około XVII w. Krucyfiksy: dwa procesyjne barokowe. Posąg Chrystusa Zmartwychwstałego ( uszkodzony) gotycki z początku XVI w. Posąg Św. Marcina z drugiej połowy XVI w. Monstrancja stopa i nodus barokowe, reszta z drugiej połowy XIX w. Dwa kielich barokowe: 1636 i 1695 rok. Ornaty: jeden z kolumną z pasa polskiego, drugi z renesansowego brokatu, trzy haftowane z XVIII w., kilka z tkanin z XVIII w. Dzwon z 1557roku. Sygnaturka z 1770 roku.

- Dzwonnica kościelna . Murowana, prostokątna. O dwóch kondygnacjach, z podziałami plastrowymi. Dach siodłowy z trójkątnymi frontonami.

- Kaplica. Murowana, prostokątna od tyłu zaokrąglona. Sklepienie kolebkowe. Dach siodłowy. Wewnątrz posąg Św. Jana Nepomucena z 1762 roku.

Zadroże

„Perłą” Zadroża , którą koniecznie trzeba zobaczyć i na własne oczy przekonać się o jej zabytkowym charakterze jest Kościół Parafialny pw. Świętego Marcina . Wzmiankowany 1325-7 roku. Obecny murowany -1909 r. W nowym ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej, zapewne koniec XVI wieku. Ołtarz boczny wczesnobarokowy, z uzupełnieniami z 1933 roku; dwa posągi Świętych z tego ołtarza w zakrystii. Chrzcielnica murowana, barokowa z XVII wieku. Skrzydła tryptyku malowane , ze śś. Barbarą i Katarzyną (na rewersach zniszczone postacie Świętych), gotycko-renesansowe z pierwszej połowy XVI wieku. Obraz św. Anny Samotrzeć z małym Świętym Janem Chrzcicielem , wczesnobarokowy . Krucyfiksy: jeden barokowy, dwa rokokowe, z tych jeden procesyjny, Monstrancja w tzw. stylu Rejencji; stopa i nodus z drugiej połowy XIX wieku. Monstrancja rokokowa . Kielich wczesnobarokowy z pierwszej połowy XVII wieku. Ornat z aplikacją z XVIII wieku. Kapa i kilka ornatów z tkanin XVIII wieku. Innymi, historycznymi, godnymi zobaczenia obiektami są: mogiła żołnierzy armii austryjacko-węgierskiej na obrzeżach lasu zadroskiego, mogiły 5 powstańców z 1863 roku na cmentarzu parafialnym.

Michałówka

Michałówka – wzmiankowanie z 1530 r. , własność duchowna , obecnie istnieje kaplica z 1740r. Na północny – zachód od wsi znajduje się rezerwat florystyczny „Michałowiec” z bogatym stanowiskiem storczyka – obuwik pospolity. Utworzony on został w 1960 r .

Sucha

Sucha - wzmiankowanie w 1387r.. Od czasów lokacji należy do parafii gołaczewskiej . W 1429 o Suchą toczył się spór między podkomorzym krakowskim Piotrem Szafrańcem z Łuczyc herbu Starykoń , a biskupem Zbigniewem Oleśnickim , ponieważ została nieprawnie zajęta przez Szafranca. W czasach Długosza Sucha była własnością biskupstwa krakowskiego i wchodziła w skład klucza jangrockiego. W 1789r. w czasie lustracji tegoż klucza w Suchej było 53 rolników na 79 ćwierciach łanu( kilku na połowie łanu ),4 ćwierci obsiewane były przez dwór. Budynek folwarczny zbudowano w 1775r . Obecnie istnieje kapliczka z XIX w.

Porąbka

Porąbka – była własnością rodu Śreniawitów. Najwcześniejsza nazwa to Poręba Jaszkowa , w 1434r. została nazwana Porębą Małą , czyli Porąbką.

Zagórowa

Zagórowa -wzmiankowanie z 1275r.własność duchowna. Obecnie możemy znaleźć ślady grodziska wczesno - średniowiecznego z VIII-IX w.

Milonki

Milonki – dawny zespół folwarczny z budynkiem mieszkalnym z 1866 roku.

Wg strony internetowej Urzędu gminy

Kronika miasta i gminy Skała

Strony

Linki

Nasi Sąsiedzi:Trzyciąrz -historia gminy

Dodaj komentarz