pn	wt	sr	cz	pt	so	nd
01	02	03	04	05	06	07
08	09	10	11	12	13	14
15	16	17	18	19	20	21
22	23	24	25	26	27	28
29	30	01	02	03	04	05

Najnowsze wpisy, strona 54

Charakterystyka i historia Skały

Miasto Skała

1. Położenie i krótka charakterystyka miasta

Gmina Skała leży w północnej strefie województwa małopolskiego w odległości ok. 20 km od Krakowa, 24 km na wschód od Olkusza, 20 km na południe od Wolbromia i 17 km na zachód od Słomnik. Obejmuje swym zasięgiem teren Ojcowskiego Parku Narodowego oraz Jurajskich Parków Krajobrazowych. Cały obszar gminy, a zwłaszcza obszar Ojcowskiego Parku Narodowego charakteryzuje się wspaniałymi walorami widokowymi i przyrodniczymi. Wyróżnia się szczególnym urozmaiceniem krajobrazu, bogactwem przyrody i znaczną wartością obiektów historycznych.
Gmina zajmuje powierzchnię 74.3 km2 , Ilość mieszkańców 9343 osóby w dziewiętnastu sołectwach.

Początki miasta Skała sięgają wieku XIII. Na terenie książęcej wsi Stanków Bolesław Wstydliwy książę krakowski zezwolił Klaryskom założyć miasto. Akt lokacyjny wydano 10.listopada 1267 roku a fundatorką była Klaryska Salomea. Mieszkańcy zajmowali się głównie rolnictwem i rzemiosłem. Podczas insurekcji 1794r w Skale został założony obóz pospolitego ruszenia w sile ponad 4 tys. piechoty. Po III rozbiorze Polski Skała weszła na krótko w skład zaboru austriackiego , od 1807 r. należała do Księstwa Warszawskiego od 1815r do Królestwa Polskiego. W okresie powstania styczniowego w rejonie tut. cmentarza gen. M. .Langiewicz odniósł zwycięstwo nad rosyjskim korpusem. Konsekwencją pomocy udzielonej powstańcom było pozbawienie Skały w 1869r praw miejskich przywróconych dopiero w 1987r. W okresie międzywojennym Skała była osadą rolniczo- rzemieślniczą i handlową. W okresie okupacji była ośrodkiem silnego ruchu oporu głównie Armii Krajowej.
Wnioski i ocena
Skała leży w pobliżu wielkich aglomeracji przemysłowych: Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Jaworznicko- Chrzanowskiego Okręgu Przemysłowego, Krakowskiego Okręgu Przemysłowego oraz rejonu Olkusza- Bukowna. Z jednej strony jest to korzystne gdyż ludność Skały może łatwiej znaleźć pracę, z drugiej zaś przynosi wiele szkód. Rozwijający się tam przemysł wpływa niekorzystnie na zwierzęta, rośliny oraz ludzi całej gminy. Fabryki hutnicze oraz wiele innych zakładów przemysłowych wydzielają spaliny w postaci dymu który się dostaje do atmosfery zanieczyszczając w ten sposób środowisko .
2. Ocena walorów środowiska przyrodniczego.
Niepowtarzalne, wysokie walory krajobrazowe i przyrodnicze zwłaszcza Ojcowskiego Parku Narodowego, bliskość Krakowa i Śląska, dogodność połączeń komunikacyjnych stanowią o atrakcjach turystycznych gminy .Ojcowski Park Narodowy zajmuje w obrębie gminy szczególne miejsce i wyróżnia się niezwykle bogatą szatą roślinną , światem zwierzęcym, zróżnicowaniem rzeźby, malowniczym krajobrazem oraz licznymi zabytkami historii i kultury materialnej człowieka.
W obszarze OPN znajduje się Ojców - malownicza miejscowość położona w głębokim jarze Prądnika będąca celem licznych wycieczek. W wapiennym podłożu znajduje się największe w Polsce skupisko jaskiń spośród których najbardziej znane są Łokietka i Ciemna .W Dolinie Prądnika występują liczne skały o interesujących i malowniczych formach jak np. Brama Krakowska, Igła Deotymy, Diabelskie okno, Wędrowiec, Maczuga Herkulesa. Przez blisko 100 lat pełnił funkcje uzdrowiska co znalazło swój wyraz w tutejszej architekturze.
Ruch turystyczny koncentruje się w rejonie Ojcowa i Ojcowskiego Parku Narodowego. Liczbę odwiedzających szacuje się na ok. 400 tys. osób Przewodnicy terenowi obsługują ok. 20 tys. turystów w sezonie . Baza noclegowa rozlokowana jest głównie w Ojcowie w kwaterach prywatnych i Domu Wycieczkowym Zosia oraz Schronisku PTSM w Skale / internat LO /

Baza gastronomiczna stanowi kilkanaście punktów gastronomicznych zlokalizowanych głównie w Ojcowie.
Przez gminę przechodzą znane i popularne szlaki turystyczne: Orlich Gniazd, Warowni Jurajskich i Dolinek Jurajskich.
Budowa geologiczna
Obszar gminy Skała charakteryzuje się jednorodnością budowy geologicznej. Dominującym minerałem są wapienie wieku dolno jurajskiego, na których zalegają na wierzchowinie i stokach lessy i gliny, a na dnach dolin aluwialne mułki, piaski i żwiry. Wapienie górno jurajskie są zróżnicowane litologiczne i występują tu w trzech odmianach jako wapienie płytowe, wapienie skaliste i wapienie ławicowe. Wapienie płytowe zalegają pod kompleksem wapieni skalistych i ławicowych. Wapienie skaliste są zwięzłe, twarde o strukturze mikrokrystalicznej lub okruchowej. Można w nich spotkać skamieniałości gąbek, małży, ramienionogów i jeżowców. Miąższość wapieni skalistych dochodzi w Dolinie Prądnika do 100m, a na wierzchowinie w okolicach Skały przekracza 200m. Wapienie ławicowe posiadają wyraźne uławicenie oraz buły krzemienne. Ławice tych wapieni mają grubość ok. 0,5-1,5km, a ich osłonięcia znajdują się przy drodze ze Skały do Ojcowa oraz przy serpentynach szosy prowadzącej z Ojcowa do Krakowa. W mieście Skała przy bezpośredniej granicy z Ojcowskim Parkiem Narodowym występują w formie niewielkiego płatu osady kredowe. Stan odsłonięć tych osadów jest zły i należy jedynie przypuszczać, że podobnie jak na sąsiednich obszarach, są to margle zielonawo szare i zielone z glaukonitem. Wapienie jurajskie i margle kredowe są na wierzchowinie i stokach osadami plejstoceńskimi (glinami, lessami). Gliny plejstoceńskie leżą na wapieniach górnej jury, są żółtobrunatne, plastyczne, z otoczkami kwarcu i ostrokrawędzistymi fragmentami krzemieni jurajskich. Gliny te przykryte są lessem. Osady lessu spotyka się na zboczach Doliny Prądnika i na wierzchowinie w okolicach Skały, Przybysławic, Minogi i Szczodrkowic. W dolinkach można spotkać martwicE wapienną, która jest wyraźnie odsłonięta u zbiegu dolin Sąspówki i Prądnika. W Dolinie Prądnika i Sąspowskiej spotyka się osady aluwialne w postaci żwirków wapiennych, mułków i iłów , których grubość dochodzi do 1m. Współczesna rzeźba jest wynikiem długiej i bardzo złożonej ewolucji. Przebiegała ona w zmieniających się warunkach geologicznych i klimatycznych, orograficznych i hydrograficznych. Kształtowały ją okresy zrównywania i rozwoju krasu podziemnego, wyrównywania przez zasypywania utworami glacjalnymi, fluwioglacjalnymi i eolicznymi oraz okresy odgrzebywania starszych form spod młodszych pokryw. Główny okres tworzenia się rzeźby na interesującym nas obszarze nastąpił w paleogenie ( ok. 65 mln. lat temu ), kiedy to monoklina śląsko-krakowska została znacznie podniesiona. Długi okres spokoju tektonicznego, jaki potem nastąpił, oraz ciepły i wilgotny klimat sprzyjały intensywnemu wietrzeniu chemicznemu i denudacji.
Ukształtowanie powierzchni
Opisywany obszar posiada rzeźbę urozmaiconą, która jest wynikiem procesów erozyjnych i krasowych. Wyróżniamy tutaj płaty wierzchowiny jurajskiej, dwie doliny krasowe o typie wąwozów, wciosy stare i młode , tarasy, stożki napływowe, małe formy krasowe i jurajskie. Wierzchowina jurajska, na której leżą: Skała, Cianowice, Szczdrkowice i Smardzowice, jest lekko falista, przykryta płaszczem glinek nawianych. W zachodniej części opisywanego obszaru wierzchowina pocięta jest głębokimi formami dolinnymi wciętymi przez potok Prądnik i Sąspówka. Dolina Prądnika i Sąspówki to typowe jary krasowe o wysokich, skalistych, prostopadłych zboczach i płaskich dnach. Doliny te łączą się z wierzchowiną jurajską za pośrednictwem rozłogów, tj. suchych i płytkich dolinek. Na zboczach Doliny Prądnika można wyraźnie stwierdzić fragmenty wyższej i niższej terasy skalistej, które ukrywają się pionowymi ścianami dochodzącymi do den dolin. Wapień skalisty posiada tutaj pionowe spękania , które zostały poszerzone przez spływające z wyżyn potoki. W ten sposób powstały ciekawe formy morfologiczne w postaci baszt, ambon, bram czy iglic ( np. Brama Krakowska, Igła Deotymy ).
Dzięki zjawiskom krasowym i erozji tworzą się na powierzchni skałek zboczowych żłobki i żeberka. W Ojcowie i Maszycach spotkać można również jaskinie, które związane są z dawnym systemem krążących wód podziemnych. Jaskinie i schroniska skalne są kolejną, ale odrębną grupą form związanych z wapieniami i działalnością krasową wód podziemnych. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jest obszarem licznego ich występowania; do tej pory zinwentaryzowano tu prawie 1000 jaskiń i schronisk z czego na Ojcowski Park Narodowy przypada blisko 210. Rozwinęły się one głównie w skalistej odmianie wapienia jurajskiego. Do najdłuższych i największych jaskiń należą: jaskinia Łokietka ( 270m ) znajduje się pod szczytem Góry Chełmowej, Ciemna ( 230m ), Zbójecka ( 180m ), Okopy Wielka Dolna (110m),Krakowska (85m ), Koziarnia (80m ), Biała (75m ). Większość jaskiń składa się przeważnie z dość wąskich i niezbyt wysokich korytarzy i niewielkich komór. Rozległe sale znajdują się tylko w jaskini Ciemnej i Łokietka. Niemal wszystkie jaskinie ojcowskie są obecnie odizolowane od współczesnych dróg krążenia wody wewnątrz wapieni. Korytarze są częściowo wypełnione osadami bądź zawalone przez oberwany strop. Niektóre wejścia do jaskiń są dobrze widoczne, jednak większość z nich jest trudna do odnalezienia w skałach.
Gleby
Skała i jej najbliższe okolice są typowym obszarem rolniczym , gdzie właściwością rzeźby terenu jest falistość i pagórkowatość . Na terenie gminy wyodrębnia się następujące typy gleb : brunatne , pseudobielicowe , rędziny i mady . Stosunkowo największy obszar zajmują gleby brunatne , ok. 300 ha. i gleby pseudobielicowe , ok. 2300 ha. Dominują gleby dobre , które stanowią ok. 80% gruntów ornych . Gleby średnie stanowią 18% , a gleby słabe ok. 2% gruntów ornych . Na terenie woj. m. krakowskiego wydzielono 13 regionów glebowo- rolniczych różniących się od siebie jakością rolniczej przestrzeni produkcyjnej lub położeniem . Około 65% obszaru gminy Skała zaliczone zostało do Regionu Jerzmanowskiego , pozostała część gminy została zaliczona do Regionu Iwanowickiego . Pierwszy z regionów charakteryzuje się dominacją gleb brunatnych i pseudobielicowych , gdzie przeważają grunty orne nad użytkami zielonymi. Warunki agroklimatyczne sprzyjają uprawie roślin pastewnych oraz zbóż jarych . Drugi region charakteryzuje się dominacją gleb brunatnych z tym , iż warunki agroklimatyczne preferują uprawy 4 podstawowych zbóż i ziemniaków .
Stosunki wodne
Pod względem hydrograficznym obszar gminy Skała znajduje się w obrębie działu wodnego II rzędu między dorzeczami Prądnika i Dłubni. Zachodnia część gminy należy do zlewni Prądnika (II rzędu) i zlewni Sąspówki (III rzędu). Wschodnia część gminy jest odwadniana przez Minóżkę, strugę III rzędu, oraz jej dopływ Lubawkę, strugę IV rzędu, i leży w zasięgu zlewni rzeki Dłubni (II rzędu). Wymienionym potokom dostarczają wody bardzo liczne źródła, których na terenie OPN jest ok.50, w Skale 3, a w Minodze 15. Najczęściej występują one na poziomie den dolinnych lub biją w samym korycie wymienionych potoków. Źródła znajdują się również w Gołyszynie, Przybysławicach, Rzeplinie, Stokach i Smardzowicach. Mają one wydajność najczęściej do 10 l/s, a niektóre nawet kilkadziesiąt l/s; w ostatnich latach ich wydajność jednak spada. Wody źródeł odznaczają się dużą czystością i niską temperaturą, która ulega małym wahaniom, zwłaszcza w okresie letnim ( od 8,50C do 100C ). Źródła są naturalnymi wypływami wód podziemnych, które układają się na opisywanym obszarze w trzech piętrach wodonośnych. Największą rolę w kształtowaniu stosunków hydro-geologicznych odgrywa piętro w wapieniach jurajskich, charakteryzujące się szerokim rozprzestrzenieniem i dużymi zasobami wód. Piętro kredowe pojawia się dopiero w okolicach Skały i ma znaczenie lokalne, a największą rolę odgrywa najwyższe piętro wodonośne- czwartorzędowe. W rocznym przebiegu wodostanów Prądnika, Sąspówki i Minóżki wyróżnia się dwa maksima, przypadające na wczesną wiosnę i lato. Minimalne stany przypadają na wiosnę i jesień.
W stosunkach wodnych opisywanego terenu pewną rolę odgrywają również podmokłe łąki na terenach zalewowych wzdłuż potoków oraz kilkanaście stawów rybnych i stawów sztucznych, które gromadzą spore ilości wody m.in. w Cianowicach i Gołyszynie.
Doliny Prądnika, Sąspówki i Minóżki są terenami zasobnymi w wodę, boczne zaś dolinki są raczej suche. Wierzchowina jurajska w Skale, Cianowicach, Szczodrkowicach i Smardzowicach jest zupełnie bezwodna, poziomy wód gruntowych znajdują się tutaj na głębokości od 30 do 40m. Potok Prądnik jest ciągle zanieczyszczony ściekami z mleczarni w Skale oraz lokalnym źródłem zanieczyszczeń, których liczba stale wzrasta.
Klimat
Okolice Skały zaliczane są do regionu umiarkowanie ciepłego wyżyn środkowych Krainy Śląsko- Krakowskie. Klimat lokalny (mezoklimat) wierzchowiny, den, dolin oraz zboczy na obszarze gminy Skała wykazuje znaczne odrębności. Odrębnie kształtują się na wierzchowinie i na dnach dolin stosunki termiczne, które wykazują szczególnie ścisłe powiązanie z rzeźbą terenu. Wierzchowina posiada wyższe wartości temperatur średnich i minimalnych oraz niskie amplitudy temperatur. Średnia temperatura roku na wierzchowinie wynosi 7,50C. Wąwozy i dna dolin ( Ojców ) posiadają znacznie bardziej surowe warunki klimatyczne, przejawiające się najniższymi temperaturami średnimi i minimalnymi, a równocześnie najwyższymi maksymalnymi. Występują tu najwyższe amplitudy temperatur. Średnia temperatura roku na stokach o ekspozycji płn. wynosi 6,6 0C, natomiast na dnie doliny 6,20C. Stosunki termiczne wpływają także na długość termicznych pór roku. Termiczna zima ( okres, w którym średnia dobowa temperatura jest niższa od 0oC ) na wierzchowinie jest krótsza o dwa tygodnie w porównaniu z dolinami, natomiast lato ( średnia dobowa temperatura przekracza 150C ) jest na wierzchowinie dwukrotnie dłuższe niż na dnach dolin. W Dolinie Prądnika występuje wyraźna inwersja temperatury, która sprzyja wieczornym i nocnym spływom chłodnego powietrza, stagnującego następnie w dnach dolin. Dni mroźnych na wierzchowinie jest o 11 mniej od takowych w dnach dolin. Przeciętna suma opadów również wykazuje pewne zróżnicowanie. W Skale i Smardzowicach, położonych na wierzchowinie, notowane są znaczne opady- rocznie odpowiednio 824,8 mm, 813,3 mm. Najmniejsze zaś w dnach dolin ( Ojców ), które pozostają w tzw. cieniu opadowym. W ciągu roku notuje się przewagę opadów letnich nad zimowymi. Miesiące letnie ( VI-VIII) dostarczają aż 40% rocznych opadów. W ciągu ostatnich kilku lat obserwuje się niewielki spadek opadów. Duże zróżnicowanie przestrzenne tak pod względem czasu trwania, jak i grubości wykazuje pokrywa śnieżna. Liczba dni z pokrywą śnieżną waha się średnio od 50 do 107. Śnieg leży krócej na wierzchowinie m.in. w Skale- średnio 50 dni, w Smardzowicach - 62 dni, a w Dolinie Prądnika 56 dni. Na wierzchowinie przeważają wiatry z kierunków zachodnich. W wymienionych dolinach wieją wiatry zgodne z osią dolin. Charakterystyczna jest jednak duża liczba cisz ( w miesiącach IX, X, III ), które sprzyjają powstawaniu inwersji termicznych.
Szata roślinna.
Współczesny stan świata roślinnego i zwierzęcego na terenie gminy Skała jest wynikiem głębokich przemian środowiska naturalnego, które zaszły pod wpływem gospodarczej działalności człowieka. W połowie XIX wieku rozpoczęto pierwsze wyręby lasów. Rabunkowa gospodarka, zwłaszcza w okresie międzywojennym, spowodowała, że lasy zajmują obecnie tylko 19,3 % obszaru gminy. Największe obszary leśne znajdują się we wsiach : Ojców, Minoga, Barbarka i Gołyszyn. Lasy Ojcowa weszły w skład utworzonego tu Ojcowskiego Parku Narodowego. W szacie roślinnej Ojcowa występuje szereg gatunków reliktowych, m.in. cieniolubny gatunek rzadkiej paproci czy pochodzące z okresu stepowego: ostnica Jana, wisienka karłowata, aster gawędka i ułudka leśna. Wśród zbiorowisk roślinnych występuje duże zróżnicowanie: od łęgów w dnach dolin Prądnika i Sąspowskiej poprzez grędy, buczyny i ciepłe zarośla na zboczach po bory mieszane we wsiach: Minoga i Barbarka, oraz w pobliżu Skały.
W skład zbiorowisk łęgowych wchodzi: jawor, olsza czarna, klon zwyczajny, jesion i wierzba. Na żyznych glebach zboczy dolin Prądnika i Sąspowskiej występują grądy z grabem, jaworem, klonem zwyczajnym, lipą i jodłą. Zacienione i wilgotne północne zbocza porasta buczyna karpacka. U podnóży skał można spotkać las jaworowy. Południowe i południowo-zachodnie zbocza wymienionych powyżej dolin, a także wapienne skałki, zajmują zarośla określone jako " ciepłe" lub " kserotermiczne", w skład których wchodzi kilka gatunków krzewów: trzemielina brodawkowata, droń świdwa i leszczyna oraz pojedyncze zwykle nie osiągające normalnych rozmiarów drzewa: sosna, dęby - szypułkowy i bezszypułkowy grab i buk.
Na suchych skałkach wapiennych rośnie murawa naskalna, kostrzewa blada, rojnik pospolity, oleśnik górski, skalnica gronkowa, czosnek skalny i inne. Występuje tu również wiele mchów wątrobowców, paproci. Dna większych dolin pokrywają łąki i pastwiska.
Zbiorowiska wodne reprezentowane są przez glony, grzyby i mchy. Interesujące z przyrodniczego punktu widzenia skupienia wysokiej zieleni zachowały się na terenie parków podworskich w Minodze, Rzeplinie, Cianowicach i Gołyszynie. Ich cechą charakterystyczną jest to, że pod względem składu gatunkowego nawiązują do zespołów naturalnych, typowych dla obszaru Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, a w niektórych ( np. Minoga ) rosną cenne gatunki drzew i krzewów obcego pochodzenia.
W chwili utworzenia OPN objęto ochroną ścisła 14 % ( 225ha ) powierzchni parku, a w 1971 roku obszar ten powiększono do 22 % ( 344ha ). Ostatnio jednak dokonuje się co pewien czas niewielkich zmian w powierzchni rezerwatów ścisłych. Gospodarcza działalność człowieka w okresie ostatnich ok. 170 lat przyczyniła się w znacznym stopniu do zmian w szacie roślinnej. Na skutek wyrębów zanikały przede wszystkim zespoły cieniolubne o małej tolerancji ekologicznej, np. reliktowe lasy górskie ( jaworzyny, buczyna ), a w wyniku osuszania- podmokłe łąki, turzycowiska. Natomiast roślinność kserotermiczna ( zwłaszcza naskalna ) nie ponosiła większych strat, a w niektórych miejscach gospodarka ludzka przyczyniła się nawet do jej rozprzestrzeniania.
Okres międzywojenny przyniósł kolejne wyręby drzew zwłaszcza po surowej zimie w 1928/29 roku, w czasie której zanotowano w Ojcowie temperaturę - 42 0 C. W wyniku eksploatacyjnej gospodarki do wybuchu II wojny światowej całkowicie wyginął cis i jarząb brekinia, a jodła, świerk, buk i dąb zmniejszyły swój udział, natomiast modrzew polski zachował się tylko na nielicznych stanowiskach.
Przyczyną zmian w składzie gatunkowym flory na terenie gminy było także osuszanie terenów podmokłych ( np. w rejonie Grodziska ) i zrywanie roślin.
Ogólnie notuje się spadek liczebności flory na terenie gminy.
Świat zwierząt
Zmiana warunków leśnych na rolne oraz wzrost gęstości zaludnienia spowodowały wytępienie bądź ograniczenie zasięgu i stanu liczbowego wielu gatunków zwierząt dziko żyjących. Osobliwy rząd ssaków stanowią nietoperze, które występują w lasach i jaskiniach Ojcowskiego Parku Narodowego.
Z dwunastu gatunków najpospolitszymi są podłowiec mały i nocek duży. Należą one do gatunków południowych, których granica zasięgu przechodzi właśnie w tej części Polski. W lasach opisywanego obszaru można spotkać sarnę ( ok. 150 okazów ) i dzika ( ok. 20 okazów ), z drapieżnych najczęściej jest lis ( ok. 60 osobników ), natomiast rzadziej spotyka się borsuka, kunę leśną, tchórza, gronostaja czy jenota. Dwukrotnie ( 1969- 1974 ) zanotowano przemarsze łosia.
Na obszarach leśnych spotkać możemy ponadto kilka gatunków gryzoni, m.in. wiewiórkę, mysz leśną czy nornicę rudą, a na polach ornych pospolicie występującego zająca szaraka. Od 1985 roku na terenie OPN zadomowiły się trzy pary bobrów, sprowadzone z Pojezierza Suwalskiego. Liczba tych gryzoni stale rośnie, a niektóre z nich migrują poza teren parku i gminy, zajmując nowe stanowiska na potoku Prądnik. Różnorodny jest świat ptaków, które w większości zamieszkują lasy. Spotyka się trznadle, muchówki, turkawki, dzięcioły zielone, czarne, zielonosiwe. Również spotyka się liczne gatunki ptaków śpiewających- drozda, kosa, 6 gatunków sikor, ziębę, wilgę i rudzika oraz przylatujące tu na zimowiska kwiczoły, jemiołuszki i czeczotki. Rzadkie są ptaki drapieżne myszołowy, puszczyki i sowy. Nad wodami zamieszkuje pluszcz i pliszka górska oraz rzadki zimorodek.
Począwszy od roku 1976 na terenie OPN pojawia się bocian czarny ( od 1990 roku ptak ten gnieździ się w OPN ). Ponadto w 1989 roku stawy rybne w Ojcowie były odwiedzane przez czaple siwe, które łowiły pstrągi.
Na polach gnieżdżą się kuropatwy i bażanty. Ubogi jest świat płazów i gadów. Spotyka się płazy ogoniaste takie jak traszka zwyczajna i grzebieniasta. Płazy bezogoniaste: żaby trawne i kumaki, reprezentowane są dość licznie.
Spośród gadów można wymienić zaskrońca i padalca zwyczajnego, jaszczurkę, żmiję, która lubi miejsca suche i nasłonecznione, oraz gniewosze.
W chłodnej i wartkiej wodzie Prądnika, Minóżki i Sąspówki żyją ryby, z których najpospolitsze są pstrągi potokowe i tęczowe oraz strzeble i głowacze.
Najbogatszą grupą fauny są owady, chrząszcze, motyle i ślimaki. Owady bezskrzydłe reprezentują skoczogonki, pierwogonki i widłogonki. Górskie gatunki owadów koncentrują się przeważnie w dnach dolin i w sąsiedztwie ocienionych skał.
Wnioski i ocena
Tak więc wyżej opisane walory Skały ( tzn ukształtowanie powierzchni, budowa geologiczna, szata roślinna, świat zwierzęcy ) mogą z całą pewnością wpłynąć na bogatą turystykę, w związku z tym Skała powinna opracować swój program dotyczący budowy takich budynków jak: Ośrodka Sanatoryjnego, hotelu, domów wczasowych. Mobilizowałoby to władze miasta do stworzenia nowych tras rowerowych, jak również tras dla pieszych. Uważam również, iż przydałoby się oświetlenie trasy w kierunku Ojcowa ( pieszo drogę do Ojcowa można pokonać od 10 do 15 minut.) Według mnie oświetlenie w samym centrum Skały jest dobrze rozplanowane.
3. Ocena stanu zagospodarowania.
Pod względem gospodarczym Skała pozostała nadal miejscowością rolniczą, gdzie ogromną rolę odgrywa handel, którym trudnią się mieszkańcy miasteczka i okolic i to na szeroką skalę. W Skale znajduje się również Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska która daje zatrudnienie dla około 500 osób. Do jednego z ogniw spółdzielczości na terenie Skały należy zaliczyć działalność Gminnej Spółdzielni " Samopomoc Chłopska". Zajmuje się ona skupem różnego rodzaju produktów pod ich nadzorem powstają sklepy ( różnych branż ) co również daje miejsce pracy dla kilkudziesięciu osób.
Pozostałymi obiektami użyteczności publicznej na terenie Skały są: Bank Spółdzielczy, Notariat, Liceum Ogólnokształcące, Szkoła Podstawowa, Gimnazjum, Przedszkole, Poczta, Ośrodek Zdrowia, Dom Kultury, Biblioteka Publiczna, Klub Sportowy, trzy apteki, Ochotnicza Straż Pożarna, piekarnie, Lecznica Zwierząt, Komisariat Policji, Telekomunikacja O/Skała, PKO BP Oddział w Skale, Pogotowie Ratunkowe, Zakład Energetyczny, Zakład Komunalny i inne.

Historia i funkcje miasta.

Początki miasta Skały sięgają wieku XIII. Na terenie książęcej wsi Stanków bądź Stawków, Bolesław Wstydliwy-książę krakowski zezwolił klaryskom założyć miasto. Akt lokacyjny wydano 10 listopada 1267 roku, a fundatorka miasta została klaryska Salomea - siostra księcia Bolesława, późniejsza błogosławiona. Pierwszym sołtysem miasta był Ditmar Wolk. Skała jako miasto klasztorne lokowane zostało na dość ważnym szlaku handlowym biegnącym z Krakowa na Śląsk i dalej do Wielkopolski. Już w 1257 roku istniała tutaj komora celna.
W XIV w powstała w Skale parafia, a później szkoła, których istnienie potwierdzają XV-wieczne źródła. Przy kościele parafialnym istniała prebenda, nad którą patronat sprawowali rajcy miejscy. Mieszkańcy zajmowali się głównie rolnictwem i rzemiosłem /szewcy, rzeźnicy, piekarze, tkacze i in../ . W XIX w źródła wymieniają Skalan jako producentów kaszy tatarczanej, powideł oraz handlarzy bydła. Miasto kilkakrotnie ulegało pożarom m.in. w 1611r, 1737r, 1763r, 1810r, a następnie dwukrotnie w 1914r. Dla podźwignięcia miasta z upadku król Stanisław August Poniatowski potwierdził w 1786 roku dotychczasowe jarmarki dla Skały oraz wydał przywilej na pięć nowych. W czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794r Naczelnik T. Kościuszko po bitwie racławickiej rozkazał założyć tu obóz wojskowy dowodzony przez pułkownika Jana Bukowskiego, który miał za zadanie zabezpieczyć komunikacje w północnej części województwa między Krakowem a granicą pruską . 18 maja 1794 roku doszło do bitwy z wojskami pruskimi które zajęły obóz i miasto.

Po III rozbiorze Polski Skała weszła na krótko w skład zaboru austriackiego Od 1807 r należała do Księstwa Warszawskiego a od 1815 r do Królestwa Polskiego. W latach niewoli rozwój miasta był powolny. Liczba mieszkańców jednak powolnie rosła. I tak w 1789r Skała liczyła 612 mieszkańców, w 1858r - 947 osób a w 1888r - 2521 osób.
W okresie powstania styczniowego w pobliskim Ojcowie założono obóz powstańczy , którego dowódcą był Apolinary Kurowski. Z 4-go na 5-go marca 1863r na skalskim cmentarzu doszło do zwycięskiej walki oddziałów powstańczych dowodzonych przez gen. Mariana Langiewicza z wojskami rosyjskimi. W bitwie tej poległo 23 powstańców a wśród nich Ukrainiec, oficer rosyjski Andrzej Potiebnia. Po powstaniu styczniowym w 1869r Skała utraciła prawa miejskie ; przywrócono je uchwałą Rady Państwa dopiero w 1987roku.
W okresie międzywojennym miejscowość ta była w dalszym ciągu osadą rolniczo rzemieślniczą i handlową . W 1923 r liczyła już 3592 mieszkańców. W pierwszych dniach II wojny światowej Skała została w dużym stopniu spalona przez wojska hitlerowskie. Podczas okupacji była ośrodkiem ruchu oporu, głównie Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. Boje z wojskami niemieckimi stoczyły oddziały AK w lipcu i sierpniu 1944r pod Wielmożą i na Barbarce.
Miasto Skała zachowało układ przestrzenny utrzymany w średniowieczu, który wyraźnie wykazuje miejski charakter z czytelnie zachowanym podziałem w obszarze centrum i dużym rynkiem pośrodku, na którym znajduje się pochodzący z ok. 1800r posag kamienny św. Floriana. W mieście zachowało się też kilka budynków z I pol. XIX w. przy ul. Wolbromskiej nr 5, 12, 14 .
Z obiektów zabytkowych na szczególną uwagę zasługuje tu kościół p.w. św. Mikołaja. Pierwszy gotycki kościół był wzniesiony w początkach XIV w. Ok. 1440r źródła odnotowują istnienie świątyni murowano-drewnianej. W XVI i XVII w wymieniają kościół murowany nakryty stropem z polichromowanych desek.. Pożary miasta spowodowały również ogromne szkody w kościele, dlatego też w 1737r i 1763r kościół uległ przebudowie w stylu barokowym. Prace z lat 1763-83 zatarły pierwotne cechy gotyckie kościoła. Usunięto m. in. zrujnowaną kaplicę św. Stanisława pochodzącą z ok. 1600r z fundacji rodziny Baranowskich-właścicieli wsi Rzeplin, a dobudowano od północy Kaplice bł. Salomei. Wnętrzu nadano późnobarokowy charakter, a wyposażenie pochodziło częściowo z kościoła św. Andrzeja w Krakowie należącego do klarysek. Z ok. 1763r pochodzi również drewniana dzwonnica kościelna o konstrukcji słupowej kryta namiotowym dachem z kopułą. Dwa z trzech dzwonów w niej umieszczonych wykonał ludwisarz z Piotrkowa Baltazar Rózkiewicz w 1763r.
W latach 1924-26 przeprowadzono restauracje kościoła , a w latach 1948/49 od strony zachodniej dobudowano wg projektu J.Jamroza oddzielny człon architektoniczny, związany z bryłą kościoła. Wewnątrz kościoła na uwagę zasługują: zabytkowy krucyfiks oraz pochodzące prawdopodobnie z XVII w. obrazy przedstawiające św. Mikołaja i św. Annę oraz kopia obrazu matki Bożej Śnieżnej, która znajduje się obecnie w głównym ołtarzu. Na wzgórzu przy wyjeździe z miasta na Kraków położony jest cmentarz. Początki jego istnienia sięgają drugiego dziesięciolecia XIX w. . Przy starej alejce znajdują się liczne groby pochodzące z przełomu XIX i XX wieku. Na cmentarzu znajdujemy również mogiły powstańców styczniowych i partyzantów z lat II wojny światowej . Przed cmentarzem jest grób żołnierzy walczących w I wojnie światowej, a poległych pod Skałą w latach 1914- 15.
Skała jest obecnie siedzibą gminy i dekanatu. Mieszczą się tu drobne zakłady usługowo handlowe. Obecnie w mieście swoje obiekty posiadają : Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska, Bank Spółdzielczy,. Oddział Banku Państwowego PKO, Sąd Hipoteczny , Pogotowie Ratunkowe, Przychodnia Rejonowa , Notariat, Gminna Spółdzielnia SCH Komisariat Policji , Poczta , Rejonowy Urząd Telekomunikacji, Posterunek Energetyczny, Lecznica Zwierząt, Ochotnicza Straż Pożarna. Istnieje Dom Kultury, Biblioteka, Klub Sportowy "Skalanka" a także placówki oświatowe : Szkoła Podstawowa, Gimnazjum,Liceum Ogólnokształcące i Przedszkole Samorządowe.
Liczba ludności w mieście ulegała zmianom. W latach siedemdziesiątych nastąpiło gwałtowne zmniejszenie się.
Przyczyną gwałtownego zmniejszenia liczby ludności Skały był odpływ części mieszkańców na tereny bardziej uprzemysłowione, gdzie przeważnie ludzie młodzi już wcześniej pracowali i mieli o wiele lepsze warunki bytowe niż w rodzinnej miejscowości. Świadczą o tym dane przedstawiające migracje ludności na terenie miasta bądź gminy.
Od 1987 r jest stały przyrost ludności.
Skała od początku swego istnienia, a więc od XIII wieku, związana była z terenem Małopolski i jej głównym ośrodkiem-Krakowem. Położenie i środowisko geograficzne wywarły silny wpływ na przebieg i dynamikę zasiedlania obszaru miasta i okolic przez człowieka. Zasiedlanie należy wiązać z systematycznym karczowaniem obszarów leśnych, pokrywających gęsto ten teren od prawieków. Skała i jej okolice posiadały w średniowieczu dość ważne położenie strategiczne, które wpłynęło na przebieg procesów osadniczych i było także bezpośrednim zapleczem Krakowa. Władcy niejednokrotnie wykorzystywali walory obronne tego obszaru, budując system obronny poprzez wzniesienie tu kilku zamków broniących dostępu do ówczesnej stolicy kraju i strzegących szlaków komunikacyjnych ( m.in. w Ojcowie, Pieskowej Skale, Grodzisku ).
Przedmiot aktywności gospodarczej mieszkańców.
Na terenie Miasta i Gminy Skała działa 673 podmioty gospodarcze. Działalność gospodarcza zgłaszana do ewidencji działalności gospodarczej to przede wszystkim : - różnego rodzaju usługi - transport towarowy i osobowy - działalność handlowa. Działalność gospodarcza zgłaszają głównie osoby fizyczne. Sektor usług - branże dominujące : - budowlana , - handlowa , - transportowa, - gastronomiczna, - wod-kan-gaz, - blacharska. Są to jednoosobowe podmioty gospodarcze.

Sektor produkcji - branże dominujące :
- mleczarska ,
- rzeźniczo wędliniarska ,
- piekarnicza,
- stolarska
Główne firmy : - Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Skale Pozostałe : jednoosobowe podmioty
Infrastruktura społeczna.
W gminie Skała ok. 40 % czynnych zawodowo zatrudnionych jest w rolnictwie. Reszta zaś w przemyśle lub usługach.
Dominującym sektorem w gospodarce rolnej jest sektor indywidualny. Struktura indywidualnych gospodarstw rolnych: W przedziale 1- 2 ha jest 29% gospodarstw 2 - 5 ha 50,5 % 5 - 7 ha 13 % 7 - 10 ha 5 % 10 - 15 ha 2 % 15ha i więcej 0.5 % Średnia powierzchnia ogółem indywidualnych gospodarstw rolnych - 3.11 ha W strukturze zasiewów dominują od wielu lat zboża - ok. 60% i ziemniaki ok.14% powierzchni. Stosunkowo duża powierzchnie zajmują owoce miękkie głównie truskawki i maliny ok. 3%, które stanowią ważną pozycje w dochodach wielu gospodarstw naszej gminy. Niewiele, bo ok. 0,9% powierzchni upraw zajmują przemysłowe, głównie mak i tytoń. Z zakładów sektora rolniczego wymienić należy niewielkie usługowe młyny gospodarcze /4 / oraz zakład przetwórstwa rolno spożywczego rozlewnia octu /1 / Od kilku lat notuje się tendencje spadkowa w pogłowiu bydła. Pogłowie krów spadło o ok. 40%, koni o ok. 60%, a owiec aż o ok. 95% . Utrzymuje się niemal na równym poziomie pogłowie trzody chlewnej.
4. Struktura techniczna i komunalna.
Gospodarka wodna - zaopatrzenie mieszkańców gminy w wodę pochodzi z wodociagu grupowego, dla którego źródłem wody są ujęcia głębinowe w Minodze, Barbarce, Porębie Laskowskiej, Rzeplinie Cianowicach, Smardzowicach i w Ojcowie. Jakość wody spełnia wymagania sanitarne pod względem fizyko-chemicznym i bakteriologicznym. Ujęcia są pod stałą kontrolą sanitarną . Gmina Skała jest zwodociągowana w 98 %.
Gospodarka ściekowa - Na terenie miasta istnieje system kanalizacji ogólnospławnej, który dzieli główne kolektory odprowadzające ścieki w dwóch kierunkach; Ze wschodniej części miasta ścieki grawitacyjnie odprowadzane są do oczyszczalni mechaniczno- biologicznej, a z zachodniej części ścieki za pomocą pomp są przerzucane i następnie grawitacyjnie doprowadzone do oczyszczalni. Długość sieci kanalizacyjnej wynosi 13 km, przewidziana jest dalsza rozbudowa w systemie rozdzielczym i włączenie nowych zespołów mieszkalnych do oczyszczalni.
Gospodarka odpadami -mieszkańcy gminy wyposażeni są w indywidualne pojemniki na odpady komunalne, które wywożone są na składowisko ZGK Bolesław. Prowadzi się na terenie Gminy segregacje odpadów. Sieć gazowa - gmina posiada sieć gazową w 16 wsiach, natomiast nie wszyscy posiadają podłączenia domowe. Do wykonania pozostał gazociąg w Porębie Laskowskiej. Wykonane gazociągi przekazane są do eksploatacji Zakładu Gazowniczego w Krakowie.
Wnioski i ocena
Uważam, iż mieszkańcy Skały powinni dążyć do zmiany systemu ogrzewania mieszkań na gazowe, co wpłynęłoby na ochronę środowiska. Woda z oczyszczalni ścieków po dokładnym jej oczyszczeniu i odkażeniu mogłaby być wykorzystana do napełniania basenu czy utworzenia jakiegoś kąpieliska.
5. Perspektywiczne kierunki rozwoju gospodarczego i społecznego.
Według mnie położenie Skały w pobliżu tak atrakcyjnego miejsca jakim jest OPN powinno mobilizować władze miejskie do zagospodarowania miasta i przystosować go do rozwoju turystyki. W tym celu powinien powstać w Skale kompleks, w skład którego weszłyby restauracje, kawiarnie domy wypoczynkowe, hotele, zajazdy itp. Uważam także, że na trasie Skała- Ojców powinny powstać trasy rowerowe. Odciążyłyby one oblegane parkingi, a co ważniejsze zmniejszyłyby zanieczyszczenie środowiska. Społeczeństwo w Skale odczuwa brak basenów, kin, dyskotek, boisk sportowych. Myślę, że gdyby Urząd Miasta i Gminy zdecydował się na zainwestowanie w wyżej wymienione obiekty, po kilku latach otrzymałby zwrot pieniędzy. A miasto Skała zyskałoby na popularności jako atrakcyjna miejscowość turystyczna.

Strona utworzona dnia 04-04-2003 przez
Agnieszka Morawska
Monika Szwajcowska

http://spskala.w.interia.pl/skala/charakterystyka_skala.html

Historia Gminy Gołcza

Najstarsze źródło historyczne wspomina o Gołczy w 1325r. - wtedy istniała w tej miejscowości parafia, a jej plebanem był nijaki Jakub. Inne wzmianki notują wieś pod rozmaitymi nazwami np.: De Golecz (1398), De Golcz (1425), Golcza (1470-1480). Osada była własnością szlachecką - najpierw Jana Niemierzy z Gołczy herbu Mądrostki i Stanisława Gołeckiego, a później krewnych. Miejscowe probostwo stanowiło uposażenie kapituły św. Floriana w Krakowie. W 1779 roku wieś będąca w zastawie przeszła na fundusz Akademii Krakowskiej. Tu urodził się Jan Nepomucen Kossakowski (1775-1808), późniejszy biskup inflancki i wileński, członek Komisji Edukacji Narodowej.

Gołcza po trzecim rozbiorze Polski znalazła się w zaborze austriackim w tzw. Galicji Zachodniej. W 1809 roku Galicja Zachodnia została przyłączona do Księstwa Warszawskiego, a w 1815 roku po Kongresie Wiedeńskim Gołcza znalazła się pod zaborem rosyjskim.

W 1905 roku rząd carski prowadził w Gołczy czterooddziałową szkołę podstawową o celach rusyfikacyjnych. Języka polskiego uczono tylko dwie godziny tygodniowo i tylko w soboty. W tej sytuacji Andrzej Duda założył tajną szkołę polską, w której uczył języka polskiego, rachunków i geografii. Dzięki tej niepozornej szkółce kilku mieszkańcom udało się skończyć studia wyższe.

Po odzyskaniu niepodległości szybko rozwija się życie kulturalne. Powstają polskie szkoły, Ochotnicza Straż Pożarna, domy ludowe.
Po drugiej wojnie światowej następuje szybki rozwój gminy. Odbudowano domy, drogi, zelektryfikowano miejscowości.

Obecnie wszystkie wioski posiadają sieć wodociągową, większość posiada sieć gazową i telekomunikacyjną, niektóre posiadają stałe łącza internetowe. Ukończono budowę sieci kanalizacyjnej w Rzeżuśni i w części Gołczy, obecnie trwają prace przygotowawcze do podłączenia kolejnych miejscowości.

Wg strony internetowej gminy

Urząd Gminy

Historia gminy

Sułoszowa jest wsią, sięgającą swoimi początkami daleko w średniowiecze. Świadczy o tym już sama jej nazwa, pozostająca w związku ze staropolskim imieniem Sułosz lub Sulisław, które było używane w XII i XIII wieku. Można przyjąć, że jakiś Sułosz należał do rycerstwa drużynowego i w nagrodę za służbę wojenną otrzymał od księcia krakowskiego obszar ziemi, na którym założył wieś, nazwaną później od jego imienia. W tych bardzo odległych czasach należałoby chyba szukać początków naszej wsi, ale zachowane dokumenty milczą. Po raz pierwszy spotykamy jej nazwę dopiero w przywileju lokacyjnym, wydanym 25 stycznia 1315 przez Władysława Łokietka, który nadał niejakiemu Mikołajowi las położony między zamkiem w Pieskowej Skale a Kosmowolem, ze wsią Sułoszowa, dla osadzenia jej na prawie czynszowym.

Jak głosi legenda, Mikołaj otrzymał dożywotnie wójtostwo za pomoc Władysławowi Łokietkowi, gdy ten ukrywał się w Ojcowie. Sułoszowa w tym czasie musiała być osadą małą, skoro nadanie na pierwszym miejscu wymienia las. Dalsze wiadomości o Sułoszowej znajdują się w rachunkach ze świętopietrza, zbieranego za Władysława Łokietka. Ograniczają się wprawdzie tylko do podania wysokości dochodów plebana, ale świadczą, że w Sułoszowej był kościół.

Wydaje się, że cały ten obszar był w tym okresie dobrze zaludniony, bo oprócz Sułoszowej istniały już wsie: Biskupice (Jangrot), Zadroże, Imbranowice, Skała, Sąspów i Przeginia. Szczęśliwe położenie wsi i wzrost jej zamożności spowodowało, że gdy Kazimierz Wielki tworzył Krakowie wyższy sąd prawa magdeburskiego, wyznaczył na jednego z ławników sołtysa ze Sułoszowej.

W drugie połowie XIV wieku pojawili się w tych stronach Szafrańcowie herbu "Stary koń". Długosz podaje, że zamek w Pieskowej Skale zbudował Kazimierz Wielki, a Ludwik Węgierski nadał go Piotrowi Szafrańcowi w nagrodę za ranę, otrzymaną od Węgra w czasie oblężenia Bełża. W 1385 tenże Piotr należał do grupy posłów sprowadzających Władysława Jagiełłę z Litwy. Następnie brał udział w wielkiej bitwie pod Grunwaldem (1410) i był jednym z ośmiu doradców króla. On i jego następcy poszerzyli swoje dobra i zagarnęli okolicę. W ciągu dwustu trzydziestoletniego panowania Szafrańców w Sułoszowej zaszły duże zmiany. Oni to zmusili naszych przodków do odrabiania pańszczyzny.

Do XVI wieku kościół był ostoją średniowiecznego porządku i posiadał uprzywilejowane stanowisko gospodarcze i polityczne. Przeciwko tej hegemonii kościoła i jego bogactwom, uzyskanym z dziesięcin, mesznego, stołowego, kolędy itp. - wystąpili zwolennicy reformacji, rekrutujący się nie tylko spośród niższych warstw społecznych, ale także szlachty i magnaterii. Gorącym zwolennikiem kalwinizmu w Małopolsce był Stanisław Szafraniec, który zamienił kościoły na zbory w Sułoszowej, Przegini i Sąspowie. Chłopi sułoszowscy przestali wtedy płacić plebanowi dziesięcinę i inne powinności. Nastąpiła radykalizacja mas chłopskich. Z chwilą, gdy szlachta uzyskała zniesienie dziesięciny snopowej na rzecz kościoła przeszła ona masowo do obozu kontrreformacji.

Nie zachowały się wprawdzie wiadomości o sposobie gospodarowania Szafrańca i jego stosunku do poddanych oraz stosunkach społecznych w ogóle, lecz zachowała się księga sądowa klucza pieskoskalskigo, którą Stanisław Szafraniec przekazał gromadzie w 1595 roku "przez ręce ministra Sułoszowej".

W 1608 wygasł ród Szafrańców, a ostatnia jego dziedziczka poślubiła wojewodę krakowskiego, Michała Zebrzydowskiego, który rozprawił się ze zwolennikami reformacji i nawet karał chłopów za nieobecność w kościele w niedzielę i święta. Podczas "potopu szwedzkiego" (1655) niesposób wyliczyć wszystkich szkód, jakie spadły na Sułoszową w czasie dwuletniej okupacji zamku w Pieskowej Skale. Obok gwałtów i rabunków szerzyły się liczne choroby i nastąpił dalszy upadek życia gospodarczego i częściowe wyludnienie wsi.

W 1661 zamek, a wraz z nim i Sułoszowa, drogą sukcesji przeszła w ręce Wielopolskich, którzy panowali aż do 1841 roku, gdy Paweł Wielopolski sprzedał swoje dobra Janowi Mieroszowskimu. W tym długim okresie nic się nie zmienia w życiu chłopów.

Powoli Rzeczpospolita szlachecka chyliła się ku upadkowi. W tym najtrudniejszym okresie (1794) chłopi uzbrojeni w kosy stanęli do walki o wolność, ale nie mogli się dostać do oddziałów Kościuszki, bo Wielopolscy mocno trzymali ich w swoich karbach. W 1795 roku nastąpił jeden z najbardziej tragicznych okresów naszego narodu. Sułoszowa na czternaście lat dostała się pod panowanie austriackie, dopiero wojska pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego wypędziły Austriaków, a Sułoszową włączyły do Księstwa Warszawskiego.

Chłopi na mocy dekretu z 1807 otrzymali wolność osobistą i prawo odejścia ze wsi, ale równocześnie pozbawieni zostali wszelkich praw do ziemi i mogli być z niej usuwani według woli pana.

Od 1815 Sułoszowa weszła w skład Królestwa Polskiego. Niewiele zmieniło się w położeniu chłopów, bo od 1818 wójtem został dziedzic z zamku, który posiadał władzę policyjną i administracyjną na wsi. Chłopi ponownie popadli w poddaństwo, dopiero pod naciskiem ruchów chłopskich car Mikołaj I wydał ukaz w 1846 roku o sporządzeniu tabel prestacyjnych, które określały powinności chłopów wobec dworu, rządu i plebana oraz zabraniały rugować z ziemi chłopów, posiadających powyżej 6 mórg.

W czasie powstania styczniowego (1863) chłopi nie przystąpili gremialnie do powstania, ale w różny sposób pomagali powstańcom, którzy na terenie ówczesnego powiatu olkuskiego stoczyli 29 bitew i potyczek.

Po powstaniu styczniowym Sułoszowa przeszła z guberni radomskiej do kieleckiej. W "Kraju Nadwiślańskim", jak te ziemie wtedy nazywano, wszechstronnie zapanował język rosyjski w całej administracji, a nawet duchowni podpisywali dokumenty w tym języku.

Na przełomie XIX i XX wieku nastąpił rozwój świadomości u chłopów sułoszowskich, którzy zaczęli się organizować, a wyrazem tego była słynna uchwała z 26 stycznia 1906, domagająca się wprowadzenia języka polskiego, uwolnienia więźniów politycznych oraz autonomii.

W czasie I wojny światowej przez Sułoszowę przetoczyła się pożoga wojenna, przynosząc jej zniszczenie i śmierć wielu osób ( na tyfus i inne choroby). Wystarczy podać, że 120 gospodarstw zostało całkowicie spalonych. Po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 na wsi nastąpiło przeludnienie i olbrzymia nędza. Zmuszała ona wielu mieszkańców do szukania chleba poza granicami ojczyzny.

W dniu 5 września 1939 wtargnęły do Sułoszowej hordy hitlerowskie, które aż do 20 stycznia 1945 krwawo rządziły we wsi. Na przełomie 1939-40 roku w Sułoszowej tworzy się zbrojny ruch oporu, który w późniejszym czasie przekształca się w Bataliony Chłopskie.

Obecnie...
Sułoszowa jest samodzielną gminą, składającą się z pięciu sołectw. W obecnych granicach administracyjnych istnieje od roku 1934. Do roku 1975 położona była na terenie powiatu olkuskiego, natomiast po reformie administracyjnej kraju, od 1999 roku, należy do powiatu krakowskiego

Wg portalu Urzędu Gminy

Historia Gminy

1. Położenie geograficzne i warunki klimatyczne Iwanowic.

Wieś Iwanowice położona jest w północnej części województwa małopolskiego. Od południa graniczy z Maszkowem, od północy z Biskupicami, od wschodu z Poskwitowem, a od zachodu z Sułkowicami. Wieś oddalona jest o około 20 km na północny-wschód od Krakowa, około 10 km od Słomnik i Skały oraz 15 km od Ojcowa i Pieskowej Skały.

Iwanowice położone są w środkowym odcinku Doliny Dłubni, zwanym Kotliną Iwanowicką,. W tym miejscu przebiega granica między Wyżyną Miechowską a Jurą Krakowsko-Częstochowską. Kotlinę Iwanowicką obrzeżają wzgórza, między innymi Góra Klin i Babia Góra, których wysokość przekracza 40 m ponad dno doliny. Przez wieś przepływają: rzeka Dłubnia oraz jej dopływ, potok Minóżka. Krajobraz urozmaicają kompleksy leśne w pobliskich Zagajach i Maszkowie. Ze względu na niezwykle malownicze ukształtowanie terenu odcinek Doliny Dłubni między Maszkowem a Iwanowicami nazywany jest „Małym Ojcowem”.

2. Klimat

Iwanowice znajdują się w zasięgu ciepłego piętra klimatycznego. Średnia roczna temperatura wynosi +9oC. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec (średnia temperatura +17oC). Absolutne maksimum wynosi +37oC, a absolutne minimum –25oC. Dni z temperaturą powyżej 25oC jest zazwyczaj 30 – 35. Mroźnych dni notuje się około 55. Natomiast średnia temperatura dobowa 0oC występuje zwykle 70 razy. Średnie opady w ciągu roku wynoszą 700 – 750 mm. Dni pochmurnych jest około 135, z mgłą 60, zaś pogodnych 50. W rejonie Iwanowic zdarzają się burze gradowe. Średnia prędkość wiatru wynosi 2,2 m/sek. Przeważają powiewy z kierunku zachodniego i północno-wschodniego.

Warunki klimatyczno-zdrowotne na nasłonecznionych stokach doliny Dłubni są korzystne. Natomiast na dnie doliny występują inwersje temperatur oraz tworzą się zastoiska zimnego i wilgotnego powietrza, które wywołują schorzenia reumatyczne.

3. Nazwa miejscowości

Iwanowice to typowa formacja patronimiczna, utworzona za pomocą przyrostka –owice od imienia Iwan. Istnieją dwie teorie wyjaśniające pochodzenie nazwy miejscowości. Pierwsza, bardziej prawdopodobna, odwołuje się do dokumentu wydanego w 1228 roku przez biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża. Znajduje się w nim wzmianka, że Iwan, syn Sieciesława z Dłubni, jest zobowiązany do płacenia dziesięciny na rzecz nowopowstałego klasztoru Norbertanek w Imbramowicach. Wynika z tego, że w XIII wieku Iwanowice były posiadłością rycerza Iwana i od jego imienia została utworzona nazwa wsi. Druga, mniej udokumentowana koncepcja zakłada, że nazwa miejscowości powstała od imienia wspomnianego biskupa krakowskiego, Iwo (Iwona) Odrowąża. Na początku XIII wieku Iwanowice były określane opisowo – villa Iwanij filii Setheslai de Dlubna. W 1279 roku w dokumencie wydanym przez Bolesława Wstydliwego pojawia się nazwa Iwanowice. Potem była ona różnie zapisywana: w 1295 roku Biwanowicze, w 1336 roku de Janowicz, w 1337 roku de Jwanowicz, w 1373 roku Giwanowicze. Pod koniec XV wieku powrócono do pierwotnej nazwy Iwanowice. Od tego czasu nie uległa ona zmianie.

3. Historia

Czasy najdawniejsze

Badania archeologiczne wykazały, że Kotlina Iwanowicka i otaczające ją wzgórza były zaludnione już w czasach prehistorycznych. Najdawniejsze ślady osadnictwa pochodzą z czwartego tysiąclecia przed Chrystusem. Wykopaliska prowadzone pod kierunkiem prof. Jana Machnika z PAN w Krakowie pozwoliły ustalić, że w młodszej epoce kamienia (neolit) omawiany teren był zamieszkany przez ludność trudniącą się rolnictwem i hodowlą bydła. Odkryto ponadto osadę obronną z okresu wczesnego brązu, grobowce całopalne i szkieletowe z wczesnej epoki żelaza oraz cmentarzysko szkieletowe wskazujące na wpływy celtyckie.

Średniowiecze

Pierwsze pisane wzmianki o Iwanowicach pochodzą z XIII wieku. Związane są z utworzeniem parafii i budową kościoła. Wcześniej wieś była zamieszkana, ale z powodu braku źródeł informacje oparte są na domysłach i legendach. Jedna z nich mówi o grodzisku wybudowanym na wzniesieniu między Iwanowicami a Maszkowem. Miało ono istnieć od VIII do X wieku. Tereny dzisiejszej wsi zostały przyłączone do państwa Mieszka I najprawdopodobniej w 988 roku.

Średniowieczne dokumenty dotyczące Iwanowic zawierają przede wszystkim informacje o właścicielach wsi oraz o historii tamtejszej parafii. Pierwszy kościół pod wezwaniem Świętej Trójcy powstał w 1293 roku. Ufundował go biskup krakowski Prokop.

Od końca XIII do początku XVI wieku Iwanowice były własnością rycerskiego rodu Pieniążków herbu Odrowąż. W tym czasie wieś rozwijała się i wzbogacała. W 1342 roku została przeniesiona z prawa polskiego na prawo niemieckie. Dobra iwanowickie obejmowały wówczas folwark, łany kmiece i łąki. Wieś posiadała młyn oraz karczmę. Na początku XV wieku spłonął pierwszy kościół. Ówczesny właściciel wsi, Mikołaj Pieniążek, odbudował świątynię i zadbał o wystrój jej wnętrza. W tym czasie do parafii iwanowickiej należały okoliczne wioski: Poskwitów, Maszków, Damice, Przestańsko i Biskupice.

4. Czasy Nowożytne

Na początku XVI wieku Iwanowice zmieniły właściciela. Stanisław Pieniążek sprzedał wieś i okoliczne dobra swemu ojczymowi, Piotrowi Dłuskiemu herbu Kotwicz. Nowy dziedzic i jego rodzina byli zwolennikami reformacji. W 1551 roku Mikołaj Dłuski, który należał do braci polskich, przekształcił kościół parafialny w zbór. Przez ponad 70 lat Iwanowice były lokalnym ośrodkiem arian. W 1557 roku został tam zwołany synod braci polskich. Iwanowice odwiedzali także bracia czescy oraz kalwini.

Na początku XVII wieku rodzina Dłuskich przeszła na katolicyzm. W 1624 roku kościół został odrestaurowany i na nowo konsekrowany. W 1637 roku w Iwanowicach powstał szpital, który przetrwał do 1938 roku.

Pod koniec XVII wieku właścicielem wsi był Zbigniew Firlej. Sprzedał on dobra iwanowickie księciu Augustowi Aleksandrowi Czartoryskiemu. Nowy dziedzic ufundował trzeci z kolei kościół parafialny, który przetrwał do dnia dzisiejszego. Uroczysta konsekracja odbyła się w 1749 roku. Kolejnym właścicielem Iwanowic został książe Stanisław Lubomirski, który poślubił córkę Augusta Czartoryskiego. Po jego śmierci wieś odziedziczyła Izabella Lubomirska. W tym czasie Iwanowice były miejscowością zamożną. Dwór z pomieszczeniami folwarcznymi, 117 chałup chłopskich i plebania z zabudowaniami inwentarskimi były tego najlepszym dowodem. Ponadto wieś posiadała: trzy młyny, tartak, olejarnię, browar, 2 karczmy i folusz. Oprócz chłopów-rolników w Iwanowicach mieszkali rzemieślnicy: dwaj tkacze, sukiennik, kowal, kołodziej, rymarz, czterej krawcy i czterej szewcy.

Od 1792 roku dobra iwanowickie stały się własnością Salomei i Michała z rodu Kolumna Walewskich. Nowi dziedzice zamieszkali we dworze. Założyli oni sad owocowy oraz szklarnię.

Pod zaborami

W 1795 roku, po trzecim rozbiorze Polski, Iwanowice znalazły się w zaborze austriackim. Wieś została przyłączona do powiatu olkuskiego, który należał do tak zwanej Galicji Zachodniej. W 1809 roku tereny te weszły w skład Księstwa Warszawskiego, a po jego likwidacji do Królestwa Polskiego. W 1817 roku Iwanowice były miejscem ostatniego postoju konduktu pogrzebowego, wiozącego zwłoki księcia Józefa Poniatowskiego na Wawel. We wsi odbyła się wtedy wielka manifestacja patriotyczna.

W czasie powstania styczniowego w Iwanowicach nieustannie dochodziło do potyczek między oddziałami Apolinarego Kurowskiego z obozu w Ojcowie a Kozakami stacjonującymi w Słomnikach. Rok później, na mocy wydanego przez cara Aleksandra II dekretu uwłaszczeniowego, chłopi otrzymali prawo własności użytkowanej ziemi. W Iwanowicach utworzono gminę zbiorową. Wieś była też siedzibą sądu gminnego. W tym czasie majątek folwarczny podupadał. Stanisław Walewski sprzedał go Wilhelmowi Zawadzkiemu. Nowy dziedzic wybudował gorzelnię, która pod względem produkcji zajmowała pierwsze miejsce w całej guberni kieleckiej.

Pod koniec XIX wieku dwór iwanowicki trzykrotnie zmieniał właściciela. Najpierw nabyli go żydowscy kupcy Heineman i Herszla Lubliner, potem rządca Wawrzyniec Okrajny, następnie ponownie spółka żydowska.

Jeszcze przez wybuchem powstania styczniowego, w 1862 roku, ówczesny proboszcz Ludwik Myszkowski zorganizował na plebanii pierwszą szkołę, do której uczęszczało 50 dzieci. Osobny budynek szkoły powstał dopiero w 1904 roku.

I wojna Światowa

W 1914 roku w Iwanowicach utworzono oddział Polskiej Organizacji Wojskowej, który pod kierunkiem instruktorów z Krakowa przygotowywał się do działań zbrojnych. 17 listopada rozgorzała bitwa między wojskami rosyjskimi i austriackimi. Wieś została doszczętnie zniszczona. Po odzyskaniu niepodległości mieszkańcy przystąpili do odbudowy domostw. W Iwanowicach powstały partie polityczne: Katolicka, Stronnictwo Ludowe Piast i Wyzwolenie. Założono Ochotniczą Straż Pożarną i Gminną Kasę Pożyczkowo-Oszczędnościową. Wybudowano remizę strażacką, pierwszą siedzibę Urzędu Gminy oraz nową szkołę. We wsi działała agencja pocztowa i telefoniczna.

Ówczesny proboszcz parafii, ksiądz Tadeusz Liburski, otworzył bibliotekę parafialną. W 1927 roku ostatecznie rozparcelowano grunty dworskie, a dwór i zabudowania folwarczne rozebrano i sprzedano.

II wojna światowa

3 IX 1939 roku do Iwanowic wkroczyły wojska hitlerowskie. Garnizon niemiecki zamieszkał w nowowybudowanej szkole. We wsi działały organizacje konspiracyjne: Armia Krajowa, Narodowe Siły Zbrojne, a także Gwardia Ludowa i Bataliony Chłopskie. Kapelanem partyzanckim został ksiądz Tomasz Banach. Zorganizował on na plebanii w Iwanowicach punkt kolportażu pisma „Odwet”. Niemcy krwawo tłumili działania partyzantów. Wieś była trzykrotnie pacyfikowana, a 15 sierpnia 1944 roku w pobliskiej wsi Barbarka zostali rozstrzelani mieszkańcy Iwanowic i Zagaja (63 osoby). 16 I 1945 roku, po trzygodzinnej bitwie, Iwanowice zostały wyzwolone przez wojska radzieckie dowodzone przez Iwana Koniewa.

Wg strony internetowej Urzędu Gminy

Trzyciąż

Początki Trzyciąża datowane są piśmiennie na przełom XII i XIII w. jako osada śródleśna i wraz z okolicznymi „nowiznami” w latach 20-tych XIII w. nadany został klasztorowi Norbertanek w Imbramowicach, podobnie jak wsie Tarnawa i Zagórowa. W czasie najazdu tatarów w 1265r i związanych z tym walk jakie były na terenie Trzyciąża, Wielmoży i Zadroża wymordowano połowę miejscowej ludności. Na miejsce pomordowanej i wziętej w jasyr ludności sprowadzono kolonistów, którzy nie tylko, że zaludnili dawne wsie, ale przez wykarczowanie lasów przyczynili się do uzyskania nowych obszarów ziemi uprawnej. W związku z tym Król Bolesław Wstydliwy dokumentem w Obrazowie 4 lutego 1256r. potwierdza nadane przez poprzedników przywileje „ które w ten sposób były nadane, aby mieszkańcy (koloniści ) tych wiosek jak i samego klasztoru Dłubnia (dawna nazwa Imbramowic) , zasługują na obfitsze przywileje jako też wyżej wymienionych kolonistów , rolników , najemnych i przychodnich , od wszelkich ciężarów, jak oto: od struży , opłaty zwanej szczęsna na zawsze uwolnionymi byli” Przywilej ten zwalniał również mieszkańców majętności klasztornych od sądów wojewódzkich i kasztelańskich .

W 1275 r . Trzyciąż otrzymał przywilej lokacyjny na prawie niemieckim. W dniu 20.grudnia 1703r. w wyniku najazdu szwedzkiego , nie tylko że obrabowano mieszkańców ze wszystkiego dobytku , ale też i większość chałup spalono.

Mimo trudnej sytuacji powodowanej najazdem szwedzkim Ksieni Grotowna zdołała odebrać z zastawu od Pana Błędowskiego wieś Trzyciąż , która była zastawiona za pożyczki konieczne do odbudowy spalonego nieopatrznie przez dziewki dworskie klasztoru w owym czasie .
Na przestrzeni lat 1703-1794 ziemie te były kolejno rujnowane i pustoszone przez obce wojska : szwedzkie , saskie , pruskie i rosyjskie, między innymi w 1794r. 13 maja odbyło się szereg potyczek i walk z wojskiem pruskim koło Trzyciąża .

Wieś Trzyciąż należała do klasztoru w Imbramowicach do 1819r. W owym czasie Rząd Królestwa Kongresowego upaństwowił należące do klasztoru wspomniane dobra ziemskie .
Po Powstaniu Styczniowym w 1863r. car Rosji odebrał dobra klasztoru razem z Trzyciążem i oddał je we władanie cesarskiemu generałowi. Następnie dobra te zostały przejęte przez Sejmik w Olkuszu, który w 1921r. folwark przekazał na Szkołę Rolniczą. Od 1917r. w Trzyciążu funkcjonowała jednoklasowa szkoła. Szkoła Rolnicza przetrwała do okupacji, natomiast szkoła podstawowa funkcjonowała też podczas wojny. Na przełomie lipca i sierpnia 1944 r., podczas okupacji niemieckiej pod lasem na wschodnim skraju wsi mieścił się sztab 116 pułku piechoty Armii Krajowej. Przed budynkiem gminy stoi płyta upamiętniająca przeprowadzoną przez Niemców pacyfikację wsi , w wyniku której zginęło 14 mieszkańców.

W budynku Szkoły Rolniczej podczas wojny był szpital dla niemieckich żołnierzy. W 1946r. Szkołę Rolniczą przeniesiono do Cieszyna. W 1953r. do Trzyciąża przeniesiono POM z Wierbki. W 1964r. podtrzymując tradycję otwarto Szkołę Mechanizacji Rolnictwa, która funkcjonuje do dziś jako Zespół Szkół . POM nie przetrwał kryzysu i został zlikwidowany. Obecnie część hal po remoncie i modernizacji zajmuje firma C. Bitner produkująca kable.

Przy drodze Trzyciąż – Wolbrom, na wzgórzu między Trzyciążem a Podchybiem, znajduje się miejsce zwane Szubienicą. Obecnie stoi tam krzyż, ale dawniej rosło tam drzewo, na którym rzeczywiście dokonywano egzekucji. Jeszcze w okresie Powstania Styczniowego wieszano na tej szubienicy jeńców i buntowników.

Wsie Trzyciąż i Zadroże leżą przy dawnej „ drodze królewskiej”: Kraków – Skała – Wolbrom – Pilica – Częstochowa. Ta główna droga była na owe czasy drogą szeroką, o miękkiej nawierzchni. Służyła przede wszystkim handlarzom i pocztom książęcym. Przy drodze tej umieszczano myta i karczmy. Ponieważ jej trasa nie pokrywała się z dzisiejszą szosą, warto wspomnieć, że przebiegała wąwozem Karboń (dzisiaj Karbania ). U wylotu wąwozu, pod lasem glanowskim stała obronna karczma królewska, zwana „ Zbójecką”. Karczmę ostatecznie rozebrano w 1836r. Pozostałością istniejącą do 1935r. była umieszczona niegdyś naprzeciwko karczmy kapliczka

Imbramowice

Wieś położona jest w pobliżu wschodniej granicy między Wyżyną Krakowską a Wyżyną Miechowską, w górnym odcinku Doliny Dłubni. Przez wieś przebiega boczna droga, prowadząca przeważnie wzdłuż Doliny Dłubni i łącząca drogę Wolbrom – Kraków na odcinku bliższym Wolbromia z międzynarodową drogą E – 7 (Warszawa – Kraków) w Michałowicach. Przez Imbramowice przebiega niebieski Szlak Warowni Jurajskich.

Okolice Imbramowic należą do najbardziej atrakcyjnych pod względem krajobrazowym i krajoznawczym w części Wyżyny Krakowskiej położonej na wschód od linii Pilica – Wolbrom – Skała – Kraków. Przełom Doliny Dłubni między Trzyciążem a Imbramowicami dorównuje pięknem znanym powszechnie dolinkom podkrakowskim .Znajduje się tu również kilka wartościowych zabytków architektury oraz miejsca upamiętnione wydarzeniami z powstania styczniowego w 1863 roku (Imbramowice , Zadroże ). Takim miejscem jest stary cmentarz parafialny w Imbramowicach. Cmentarz został założony w początkach XVIII wieku. Klasycystyczna, kryta gontem brama pochodzi z 1848 r. o czym świadczy data widoczna na belce. W bramie znajdują się dwa pomieszczenia z których jedno przeznaczone było na kostnicę. Na nim spoczywają:
- 41 nieznanych powstańców poległych w bitwie 15.VIII.1863 r. w Imbramowicach i w Glanowi

- Poległy w bitwie 15.VIII.1863 r. w Glanowie Leon Rutkowski.

- Inicjator utworzenia Parków Krajobrazowych Jury Krakowsko-Częstochowskiej, profesor architektury krajobrazu Zygmunt Novăk, zasłużony w ochronie przyrody i zabytków.

- Proboszczowie parafii Imbramowice – Księża: Ignacy Włodzikowski, Aleksander Tomasiewicz i Franciszek Żakowski.

Na cmentarzu najstarszym nagrobkiem pochodzącym z 1815 r. jest nagrobek Józefiny Frej – guwernantki w szkole Sióstr Norbertanek . Drzewa nadające szczególny charakter powagi i spokoju temu wiejskiemu cmentarzowi były wedle dawnego zwyczaju zasadzane na ziemnych grobach zamiast kamiennych pomników. W czasie II wojny światowej wojsko radzieckie przetrzymywały wewnątrz ogrodzenia cmentarza bydło, co stało się przyczyną zniszczenia części nagrobków. Remont bramy cmentarza i otynkowanie muru wykonano w 1982 roku. Od 1974 roku cmentarz wpisany jest do rejestru zabytków. W 2003 r. został zatwierdzony przez Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków plan prac konserwacyjnych i dalszego użytkowania cmentarza.

Klasztor i Kościół Norbertanek

Około 1222 roku komes Imbram ( Emmeram – kolonista niemiecki, spolszczone na Imbram ) ufundował na terenie wsi , zwanej wówczas „Dłubnia”, Klasztor i Kościół Norbertanek, które sprowadził albo z Brzeska (Hebdowa), albo ze Zwierzyńca pod Krakowem ( nie jest to dotychczas ustalone ). Jego bratanek, biskup krakowski Iwo Odrowąż, fundację wuja uzupełnił i rozszerzył. Do klasztoru należały wówczas pobliskie wsie: Imbramowice, Zagórowa, Trzyciąż i Tarnawa. Od XVII wieku aż do okresu międzywojennego zakonnice – z krótkimi przerwami – prowadziły szkołę dla panien z domów szlacheckich. Po pożarze kościół i klasztor na początku XVII wieku odbudowano nieomal od podstaw; w dzisiejszym kształcie zespół ten stanowi piękny przykład prowincjonalnego stylu barokowego. W 1975 roku odkryto w klasztorze dużej wartości olejny obraz „Madonna w girlandzie” z początku XVII wieku , malowany przez artystę flamandzkiego Jana Breughla Starszego, zwanego „Kwiatowym” lub „Aksamitnym”.

Koło klasztoru znajdują się zabytkowe budynki, pochodzące z drugiej połowy XVIII wieku: dawna oficyna dla księży, obsługujących kościół klasztorny, piętrowy spichlerz oraz dom kapelana wcześniejszy o kilkadziesiąt lat, z łamanym dachem.

Stojący przy drodze do Glanowa kościół parafialny , przebudowany został w 1735 roku z inicjatywy ksieni Zofii Grotównej.

Izba regionalna Biały Domek

Dodatkowymi obiektami godnymi obejrzenia są:

- Kapliczka przydrożna z figurą Chrystusa Frasobliwego z XVIII wieku.

- Kapliczka przydrożna w kształcie walcowatego słupa wymurowanego z czerwonej cegły, u szczytu zakończonego arkadkami i nakrytego stożkowym zadaszeniem z XVIII wieku. Kapliczka – latarnia pełniła rolę drogowskazu na skrzyżowaniu dróg. Zimą kiedy drogi były niewidoczne wskazywała podróżnym miejsce i drogę.

- Izba regionalna i punkt informacji turystycznej znajduje się w budynku z 1750 roku, który w XIX wieku należał do klasztoru i pełnił rolę przytuliska dla bezdomnych. Obecna nazwa „Biały Domek”.

Ściborzyce

Będąc tam warto zatrzymać się na chwilę przy niezwykłym pomniku przyrody, jakim jest wywierzysko skalne w postaci źródła pulsującego "Jordan", położonego pod kapliczką. Legenda mówi, że woda ta posiada właściwości uzdrawiające.

Źródło Jordana

Do źródła dochodzimy z Imbramowic główną drogą w kierunku wschodnim. Źródło znajduje się około 100 m na pd. od drogi, nieco przed widocznym w głębi dawnym pałacem Popielów. Wraz z otoczeniem ma on stanowić rezerwat krajobrazowy pod nazwą „ŹródłoJordana”. Obecnie jest to pomnik przyrody.

Źródło tworzy rodzaj misy o powierzchni ok. 32 m2, głębokiej dookoła 3 m. Warstwą wodonośną są tusehońskie utwory kredowe oraz wapienie jurajskie. Dzięki temu, że woda w źródle jest kryształowo czysta i ma zabarwienie szmaragdowe. Prawie w całym dnie misy źródlanej można obserwować bardzo efektowny wypływ wody, która wprawia w pulsujący ruch warstwę białego mułku.

Wydajność źródła wynosi ok. 20 l/sek., wskutek czego tworzy się od razu obfity w wodę potok. Źródło jest sztucznie umocnione. Dawniej było wykorzystywane przez właścicieli dworu, m.in. jako rodzaj chłodni i dlatego zostało pogłębione. Źródło to stanowi nadal bardzo cenny przykład źródła pulsującego na Wyżynie Krakowskiej i należy do najpiękniejszych w zach. Części Wyżyny Małopolskiej.

Pałac

Dziewiętnastowieczna siedziba Popielów to piętrowy, elektyczny pałacyk z parkiem, który aktualnie nie znajduje się w najlepszym stanie.

Tarnawa

Dwór w Tarnawie

Wieś założona w 1242 r. na prawie niemieckim. Folwark Tarnawski należał do dóbr klasztornych SS. Norbertanek. Dwór w Tarnawie zbudowany został w 1784 r. W skład zespołu dworsko parkowego wchodzą oprócz klasycystycznego dworu, oficyna i budynki gospodarcze, całość otoczona cztero hektarowym parkiem z wieloma drzewami pomnikami przyrody. Północną oś parku zamyka staw, w którego zwierciadle odbija się dwór. Obecną formę dwór i park uzyskał w latach międzywojennych, zmodernizowany przez właściciela architekta Zygmunta Novăka, późniejszego inicjatora utworzenie Jurajskich Parków Krajobrazowych, a także współorganizatora Ojcowskiego Parku narodowego. Na ścianie dworu w Tarnawie znajduje się tablica pamiątkowa wmurowana tu w 10 rocznicę śmierci prof. Z. Novăka przez jego uczniów i współpracowników. W 1982 r. na terenie dworu i parku wykonywano zdjęcia do wielu filmów fabularnych i dokumentalnych, a także teatru telewizji. Jest jednym z nielicznych zachowanych w autentycznej formie dworów.

Glanów

Glanów położony jest na Wyżynie Krakowskiej, rozciągającej się między Krakowem, a Częstochową. Pierwsze wiadomości o Glanowie sięgają 1295 r. kiedy jakiś rycerz , niejaki Mikołaj, oddał ją Pawłowi, mieszczaninowi ze Skały, w celu lokacji na prawie średzkim. W XVI wieku wieś weszła w skład dóbr klasztoru Norbertanek w pobliskich Imbramowicach.

Dworek w Glanowie

Główną atrakcją Glanowa jest klasycystyczny dwór z 1786 roku. Wymieniony w nim został tylko dach gontowy, który spłonął podczas wydarzeń z 1863r. W latach 1974-75 właściciele dworu , rodzina Nováków przeprowadziła gruntowną konserwację całego budynku.

W Glanowie 15 VIII 1863 r. miała miejsce bitwa między oddziałem powstańczym idącym z Krakowa do Miechowa, a rosyjskim wojskiem carskim. W tym dniu w okolice Glanowa przybył liczący około 100 osób oddział powstańców, zorganizowany w Krakowie kosztem hrabiego Aleksandra Krukowieckiego. Ponieważ od strony Olkusza i Miechowa zbliżały się liczne kolumny wojsk rosyjskich, powstańcom groziło niebezpieczne okrążenie. Oddział podzielił się więc na dwie części : Krukowiecki bronił wejścia do wąwozu w Glanowie, zaś bracia Habichowie (oficerowie artylerii) z większą częścią ludzi przeszli na północny wschód od Glanowa do Lasu Ostryszniego. Bracia Habichowie w późnych godzinach popołudniowych stoczyli ciężką walkę w lesie pod Imbramowicami. Edward Habich , broniący zachodniej części Lasu Ostryszniego, przedarł się między dragonami, pod Zagórową i Zadrożem rozproszył drobny oddział nieprzyjacielski i schronił się w lasach koło Pieskowej Skały. Gustaw Habich przełamał wrogie linie na wschodnim skraju lasu i uszedł na północ w okolice Lelowa. Krukowiecki natomiast około godziny 1500 zajął w dziewiętnastu ludzi dwór w Glanowie i podjął w obronę. W trakcie walki zginęło 9 powstańców. Reszta mino pożaru nadal walczyła. Rosjanie stracili kilkudziesięciu ludzi i odstąpili od oblężenia dworu. Dzierżawca Glanowa – Leon Bończa Rutkowski, wyszedł wówczas na zewnątrz, lecz zginął od kuli wrogich maruderów, którzy ukryli się w piwnicy dworskiej. Został pochowany na cmentarzu w Imbramowicach.

Od południowej strony Glanów otoczony jest najpiękniejszą częścią Doliny Dłubni.

Jangrot

Jangrot to dawna posiadłość biskupów krakowskich, nosząca pierwotnie nazwę Biskupice. Około 1340 r. biskup Jan Grot postanowił zamienić tę wieś na miasto i w tym celu nadał jej nową nazwę, która była złożona z jego imienia i nazwiska. Od tej pory odbywały się też cotygodniowe jarmarki. Rangę miejscowości podkreślał też modrzewiowy kościół oraz dom schronienia dla kalek i ubogich. Do lokacji miejskiej jednak nie doszło. Jedynym śladem po zamiarach biskupa pozostała nazwa wsi.

Zabytki Jangrota warte zobaczenia to:

- Kościół Par. p. w. Św. Jana Chrzciciela. Pierwotny drewniany – wiek XVI. Obecny murowany 1822 r., zbudowany przez architekta Beka z Krakowa. Klasyczny. Prezbiterium zwrócone ku zachodowi , zamknięte ścianą prostą , z prostokątnym występem na osi oraz piętrowymi lokalnościami po bokach (zakrystia , skarbiec i loże ponad nimi), tworzącymi z nim bryłę jednolitą. Nazwa prostokątna o zaokrąglonych wewnątrz narożnikach. Wnętrze nakryte sklepieniami kolebkowymi: w prezbiterium na czterech kolumnach, w nazwie na filarach przyściennych. Tęcza półkolista z dwiema kolumnami. We wschodniej części nazwy chór muzyczny. Fasada trójpolowa, z pilastrami; w środku podział ramowy , pola boczne boniowane; szczyt z trójkątnym przyczółkiem i spływami po bokach. Ponad portalem tablica fundacyjna. Dach o jednej kalenicy. Ołtarze : główny i dwa boczne o charakterze barokowym; w jednym z nich obraz Św. Rodziny w stylu gotyckim XVI w. Dwa ołtarze boczne z obrazami Ukrzyżowania i Rozmnożenia Chleba , malowanymi przez Michała Stachowicza. Ambona o charakterze barokowym. Ławki późnobarokowe. Dwa konfesjonały o charakterze barokowym. Kanony w barokowych ramach. Obraz Zwiastowania około XVII w. Krucyfiksy: dwa procesyjne barokowe. Posąg Chrystusa Zmartwychwstałego ( uszkodzony) gotycki z początku XVI w. Posąg Św. Marcina z drugiej połowy XVI w. Monstrancja stopa i nodus barokowe, reszta z drugiej połowy XIX w. Dwa kielich barokowe: 1636 i 1695 rok. Ornaty: jeden z kolumną z pasa polskiego, drugi z renesansowego brokatu, trzy haftowane z XVIII w., kilka z tkanin z XVIII w. Dzwon z 1557roku. Sygnaturka z 1770 roku.

- Dzwonnica kościelna . Murowana, prostokątna. O dwóch kondygnacjach, z podziałami plastrowymi. Dach siodłowy z trójkątnymi frontonami.

- Kaplica. Murowana, prostokątna od tyłu zaokrąglona. Sklepienie kolebkowe. Dach siodłowy. Wewnątrz posąg Św. Jana Nepomucena z 1762 roku.

Zadroże

„Perłą” Zadroża , którą koniecznie trzeba zobaczyć i na własne oczy przekonać się o jej zabytkowym charakterze jest Kościół Parafialny pw. Świętego Marcina . Wzmiankowany 1325-7 roku. Obecny murowany -1909 r. W nowym ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej, zapewne koniec XVI wieku. Ołtarz boczny wczesnobarokowy, z uzupełnieniami z 1933 roku; dwa posągi Świętych z tego ołtarza w zakrystii. Chrzcielnica murowana, barokowa z XVII wieku. Skrzydła tryptyku malowane , ze śś. Barbarą i Katarzyną (na rewersach zniszczone postacie Świętych), gotycko-renesansowe z pierwszej połowy XVI wieku. Obraz św. Anny Samotrzeć z małym Świętym Janem Chrzcicielem , wczesnobarokowy . Krucyfiksy: jeden barokowy, dwa rokokowe, z tych jeden procesyjny, Monstrancja w tzw. stylu Rejencji; stopa i nodus z drugiej połowy XIX wieku. Monstrancja rokokowa . Kielich wczesnobarokowy z pierwszej połowy XVII wieku. Ornat z aplikacją z XVIII wieku. Kapa i kilka ornatów z tkanin XVIII wieku. Innymi, historycznymi, godnymi zobaczenia obiektami są: mogiła żołnierzy armii austryjacko-węgierskiej na obrzeżach lasu zadroskiego, mogiły 5 powstańców z 1863 roku na cmentarzu parafialnym.

Michałówka

Michałówka – wzmiankowanie z 1530 r. , własność duchowna , obecnie istnieje kaplica z 1740r. Na północny – zachód od wsi znajduje się rezerwat florystyczny „Michałowiec” z bogatym stanowiskiem storczyka – obuwik pospolity. Utworzony on został w 1960 r .

Sucha

Sucha - wzmiankowanie w 1387r.. Od czasów lokacji należy do parafii gołaczewskiej . W 1429 o Suchą toczył się spór między podkomorzym krakowskim Piotrem Szafrańcem z Łuczyc herbu Starykoń , a biskupem Zbigniewem Oleśnickim , ponieważ została nieprawnie zajęta przez Szafranca. W czasach Długosza Sucha była własnością biskupstwa krakowskiego i wchodziła w skład klucza jangrockiego. W 1789r. w czasie lustracji tegoż klucza w Suchej było 53 rolników na 79 ćwierciach łanu( kilku na połowie łanu ),4 ćwierci obsiewane były przez dwór. Budynek folwarczny zbudowano w 1775r . Obecnie istnieje kapliczka z XIX w.

Porąbka

Porąbka – była własnością rodu Śreniawitów. Najwcześniejsza nazwa to Poręba Jaszkowa , w 1434r. została nazwana Porębą Małą , czyli Porąbką.

Zagórowa

Zagórowa -wzmiankowanie z 1275r.własność duchowna. Obecnie możemy znaleźć ślady grodziska wczesno - średniowiecznego z VIII-IX w.

Milonki

Milonki – dawny zespół folwarczny z budynkiem mieszkalnym z 1866 roku.

Wg strony internetowej Urzędu gminy

Kronika miasta i gminy Skała

Kalendarz

Strony

Linki

Archiwum

Najnowsze wpisy, strona 54